BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

HAYATI "�FA" ETMEK

1.02.2021
2799
facede

"�nsanl�� FA etmek", insan� tan�maktan ge�iyor. Hasta olduktan sonra onar�lmay� beklemektense, hastal�� yaratan unsurlar� sa�l�kl�yken ortadan kald�rmak, �ok daha verimli bir yakla��md�r.

Modern insan�n derdi bitmiyor. �nsanl�k tarihinin en fazla g�da bollu�u, en fazla seçene�i, en fazla e�lence arac�, en derin konforuna sahip nesli olmam�za ra�men, sorunlar�m�z artarak büyüyor. Yüz y�l önce nadiren haberdar oldu�umuz hastal�klar, bugün ana ölüm nedenlerimizin ba��nda geliyor. En h�zl� haberle�me imkânlar�na sahip oldu�umuz ça�da yaln�zla��yor, en çok seçenekle çevrelenmi� oldu�umuz bir dünyada karars�zla��yor, en fazla bolluk üretti�imiz zamanda nice darl�klar ya��yoruz. Bir �eylerin bir hayli yanl�� gitti�i a�ikâr.

B�R �EYLER, KES�NL�KLE YANLI� G�D�YOR
Biyolojik bir canl� olmam�za ra�men, di�erlerinde esamesi okunmayan birçok özelli�e sahibiz. Bedenen en ç�plak ve aciz canl� olmam�za ra�men, zihnen en zeki canl�lar aras�nday�z. Hatta bilinç ve irade gibi zihinsel güçlerle, di�erlerine aç�k ara fark at�yoruz. Neredeyse s�n�rs�z kapasiteye sahip bir beyinle donat�lm�� oldu�umuz gere�ini bilmemize ra�men, bu gerçek bize ço�u zaman, en az�ndan kendimiz aç�s�ndan pek inan�las� gelmiyor. Tüm belle�imizi ve teknik i�lerimizi dijital yaz�l�mlara ve ak�ll� makinelere devretme sürecinde oldu�umuz �u günlerde, bazen be� dakika önce tan��t��m�z kimsenin ismini hat�rlayam�yor; hayat�m�zdaki temel meseleleri gündemimize alamayacak kadar zihinsel me�guliyet içinde bocal�yoruz. Bizi “Rahat ettirsin, h�zland�rs�n, daha verimli yaps�n” diye üretti�imiz teknolojiler, bizde bezginli�e, t�kanmaya ve vaktimizi israfa yol aç�yor. Evet, bir �eyler kesinlikle yanl�� gidiyor.

AÇLIKLARIN VE YOKLUKLARIN ÇOCU�U �NSAN!
�nsan�n en az 300 bin y�ld�r yeryüzünde gezinen bir canl� türü oldu�unu biliyoruz. Bu uzun zaman�n çok büyük bir k�sm�nda yeryüzünün vah�i ko�ullar�na tabi olarak oldukça zor bir hayat süren atalar�m�z, bir �ekilde hayatta kalarak bizlerin bugünkü dünyay� doldurmas�n� mümkün k�lm�� görünüyorlar. Modern insana dair ilk net bulgular�m�z olan ve yakla��k 50 bin y�l öncesine tarihlenen ma�ara duvar� resimlerine kadar olan zamanda, insanlar�n çok belirgin bir icat yahut sanat eseri ortaya koyduklar�na dair i�aretler mevcut de�il. Yani bildi�imiz kadar�yla, bizimki kadar ç�plak bedenleri ve s�n�rl� bedensel imkânlar�na ra�men, zekâlar� ve birlikte hareket edebilme yetenekleri sayesinde hayatta kalm�� görünüyorlar. Son birkaç bin y�l boyunca da “Medeniyet” dedi�imiz bir olu�umlar dizisi ile kendi tabiat�n�n tamamen d��nda bir ya�am alan� in�a ederek, onun konforlu �artlar�nda ya�amay� tercih eden insan, son birkaç yüzy�ldaki ba� döndürücü teknolojik ilerlemelerle art�k dünyay� dahi tan�nmaz hale getirme noktas�na ula�t�.

Öte yandan, biyolog ve antropologlar�n bize f�s�ldad�� kadar�yla, atalar�m�z�n bedensel ve zihinsel özelliklerini bizler de aynen ta��yoruz. Zira biyolojik bir organizma olarak insan�n belirgin bir evrimsel farkl�la�ma geçirebilmesi için milyon y�l mertebesinde zaman sürelerinin geçmesi gerekir; fakat insan ancak birkaç yüz bin y�ld�r yeryüzünde. Dolay�s�yla beden ve zihin “ayarlar�m�z” büyük oranda atalar�m�zla ayn�; fakat ya�ad��m�z çevrenin art�k onlar�n do�al çevresi ile neredeyse ilgisi bile yok.

BAMBA�KA B�R DÜNYA �N�A ED�YORUZ
�nsan neden do�as�na bu kadar uzak bir medeniyet in�a etti? Anlamas� pek kolay: Vah�i tabiat�n içinde kendimizi dü�ünelim. Nas�l hayatta kal�rd�k? Binbir tane zorlukla, açl�kla, tehlike ve belirsizlikle mücadele etmek, tabiat�n kar��m�za ç�karabilece�i her türlü sürprize haz�rl�kl� olmak, tek �ans�m�z. Bunun için de son derece dikkatli, hareketli, endi�eli ve genellikle her an hayatta kalma mücadelesi ile u�ra�an bir tür oldu�umuz çok aç�k. Binlerce y�l ve nesiller boyunca süren bu korkutucu kader, insan�n binlerce y�l önce tar�m�, hayvanc�l�� ve nihayet yerle�ik hayat� ke�fetmesi ile k�r�l�yor ve yak�n atalar�m�z art�k, yüzbinlerce y�ld�r cefas�n� çektikleri tabiat�n kurallar�na gem vurabilmeyi ba�ar�yor.

Günümüzün dünyas�na bir bakal�m… Teknolojide, yenilikte, h�zda ve geli�mede s�n�r tan�m�yoruz. Her y�l bir öncekine göre bamba�ka bir dünya in�a ediyoruz. Bilgi miktar� ba� edilemez bir �ekilde art�yor ve biz asla tatmin olmuyoruz. Bu uzun öykünün tamam�na bakt��m�zda, bu doymaz ilerleme arzumuz, asl�nda pek anla��labilir bir psikolojik yap�dan köken al�yor: �nsan açl�k ve yoklu�un çocu�u ve bu açl�ktan, bu yokluktan, bu konforsuzluktan kurtulmak, adeta onun temel dürtüsü haline gelmi� durumda.

AYARLARIMIZ �LE DÜNYAMIZIN UYUMSUZLUKLARI
Günümüz dünyas�, insanl�k tarihinde hiç kimsenin �ahit olmad�� bir çe�itlilik ve konforun üzerinde yükseliyor. Her �eyi “Aç kalmayal�m, yorulmayal�m, kafam�z� zorlamayal�m, belirsizli�e katlanmak zorunda kalmayal�m” diye yap�yoruz. Fakat unuttu�umuz bir �ey var: Biz de�i�miyoruz! Çevremizi ne kadar de�i�tirirsek de�i�tirelim, temel arzular�m�z, korkular�m�z, ihtiyaçlar�m�z; k�sacas� temel “ayarlar�m�z” asl�nda pek de�i�miyor. Doymayan zeki bir canl�n�n yaratt�� bu medeniyet içinde, bir türlü doyumu yakalayamam�z, i�te bu temel ikilemimizden kaynaklan�yor.

Günümüz tüketim dünyas�nda insanlar�n al��veri� kararlar�n� nas�l verdiklerini inceleyen nöropazarlama, bize bu atavi ayarlar�m�zla ilgili ilginç ipuçlar� veriyor. Art�k eksinlikle bilmekteyiz ki, bizler hiç de ak�lc� ve mant�kl� ararlarla ya�ayan bir canl� türü de�iliz. Günlük kararlar�m�z�n ço�unu, özellikle de sat�n alma kararlar�m�z�, tabir yerindeyse içimizde yer alan bir “hayvani zihin bölümü”, tamamen dürtüsel ve bilinç d�� olarak belirliyor. Bizim o yeni ve k�s�tl� kapasiteli bilincimize ise verilen kararlara makûl bahaneler üretmek dü�üyor. Neden al��veri�e ç�kt��m�zda hemen her zaman ihtiyac�m�z olmayan �eyleri de sat�n al�yoruz? Çünkü beynimizin o eski k�s�mlar�, sat�n ald��m�z o tüketim metalar�n�n “yar�n yine orada bulunabilece�ine” ikna olmuyor. Siz marketlerin, ma�azalar�n her gün aç�k oldu�unu bilseniz bile, bilinç d�� dürtüsel ve atavi zihninizi bu aç�k gerçe�e ikna edemiyorsunuz. Onun i�i var olan tüm kaynaklar� toplamak; çünkü o, yokluklar zaman�nda bizim gibi k�r�lgan bir organizmay� hayatta tutmak için programlanm�� ve i�ini milyonlarca y�ld�r gayet ustal�kla yapan bir k�s�m. Bugün ise bizim ço�u zaman onun varl��ndan bile haberimiz yok. Cinsel f�rsatlara, gençli�e, güce ve zenginli�e yönelik mesajlara kolayl�kla kanana zihnimiz de i�te buras�. Akl�m�z her ne kadar bu vaatlerin pek gerçek d�� oldu�unu kavrayabilse de, günlük davran��lar�m�z� akl�m�z de�il, ak�l d��m�z yönetiyor.

�NSANI ANLAMANIN ÖNEM�
Bu basit ve günlük örnekler i�in belki de en zarars�z k�sm�. Günlük ya�am�m�z�n daha bir çok alan� bu tip temel ayar/f�rsat uyu�mazl�klar� ile bezeli. Mesele orada da kalm�yor; bugün ya�ad��m�z bedensel ve zihinsel sa�l�k problemlerimizin neredeyse tamam�, ya�amsal tercihlerimizle ayarlar�m�z aras�ndaki uyumsuzluklardan kaynaklan�yor. Aç kalmaya al��k�n bedenler a��r� yemekten; harekete göre yap�lm�� yap�m�z hareketsizlikten; di�er türda�lar�m�zla yak�n ve s�k� ba�lanmaya ayarlanm�� zihnimiz yaln�zl�ktan; ya�amsal streslere ayarlanm�� sinirsel sistemlerimiz durmayan zihinlerimizin üretti�i sanal streslerden ve nihayet, dünyay� bamba�ka bir yere dönü�türmeye programlanm�� yarat�c� insan zihni, ellerimizle in�a etti�imiz medeniyetin kat� ve bireyi adeta buharla�t�ran kurallar�ndan dolay� büyük sorunlar ya��yor ve s�kl�kla hastalanmam�za neden oluyor.

Hayat�m�z� do�ru ya�aman�n yollar�n� ara�t�rmak belki de en fazla zaman ve kaynak ay�rd��m�z konular�n ba��nda geliyor. Do�ru bir ya�am, ancak insan� tan�yarak, onun asl�nda ne için yap�ld��n� fark ederek kurulabilir. �nsan�n maceras�n�, bugünlere geli�ini ve günümüz dünyas� ile neden bu kadar sorun ya�ad��n� temel düzeyde anlamak, çok daha sa�l�kl�, verimli, mutlu ve güzel bir hayat kurgulamak için olmazsa olmazlar�n ba��nda geliyor.

P��MAN OLMAYACAKSINIZ...
Kas�m 2020’de üçüncü kitab� ile tamamlad��m �nsan�n Fabrika Ayarlar� (�FA) serisi (Tuti Kitap; �stanbul), i�te bu bilgi bo�lu�unu herkes için kapatmay� amaçl�yor. Bize bizi anlatmaya çal��t��m bu üç cildi inceledikten sonra, hayat�n�zda bamba�ka kararlar alabilecek ve her gün yapt��m�z yahut �imdiye kadar hiç yapmad��m�z �eylere bamba�ka bir gözle bakabileceksiniz. “�nsan�n Fabrika Ayarlar�”n� okuduktan sonra, lütfen evde, i�te ve akl�n�za gelen her yerde “deneyiniz”. Pi�man olmayacaks�n�z…