KÖTÜLÜK MÜ BUDALALIK MI?

Acar Baltaş

Kötüler ve budalalar ile mücadele yöntemleri farklıdır. Budalalığın doğasını anlamaya ihtiyaç vardır. Budalalık entelektüel değil, ahlâki bir kusurdur.

Nazi döneminde Almanya’da yaşayan bir din adamı olan Dietrich Bonhoeffer’e göre, budalalık kötülükten tehlikelidir. Bonhoeffer, kilisenin ve aydınların sindiği bir dönemde Hitler’e karşı çıkmayı ahlâki bir misyon olarak üstlenmiş, ABD’nin kendisine sunduğu sığınma hakkını reddetmiş ve bulunduğu toplama kampının, Amerikan güçleri tarafından kurtarılmasından üç hafta önce, 9 Nisan 1945’te asılarak idam edilmiştir. 

BONHOEFFER’İN SÖZÜ...
Daha sonra Vatikan tarafından Aziz ilan edilmiş ve Londra’da, Westminster Abbey’de (Westminster'deki Aziz Peter Kilisesi) kilise cephesine, M. Luther King ve diğer iki kişi ile heykeli konmuştur. Ayrıca Almanya’nın birçok yerinde heykeli ve anısını yaşatan yazıtlar vardır. Değerleri için bedel ödemeyi göze alan Bonhoeffer’in şu sözü, heykellerinden birinin altında yazmaktadır: “Bu dönemin güçlüklerini halkımla paylaşmazsam, savaştan sonra Almanya’da Hristiyan yaşamının yeniden kuruluşuna katılma hakkını yitiririm.”

AÇIK GERÇEĞİ İNKÂR ETMEK
Bonhoeffer, hapiste yazdığı “On Yıl Sonra / After Ten Years” kitabında, kötülük ve budalalığı birbirinden ayıran bir bölüme yer vermiştir. Ona göre, kötülüğe karşı çıkmak ve protesto etmek mümkündür; ancak budalalık karşısında böyle bir imkân yoktur. Çünkü budalalara karşı mantıklı açıklamalar yararsızdır. Budala, inancıyla mutludur ve kendini güvende hisseder. Bunun sonucunda bazen açık gerçeği inkâr ederek mutlu olur, üstüne gidilirse de kızar ve saldırıya geçer. Gerçeğin inkâr edilemeyecek kadar açık olduğu durumlarda da, ya gerçeği tahrif eder ya da gerçeğe yüklediği anlamı değiştirir.
Kötüler ve budalalar ile mücadele yöntemleri farklıdır. Budalalığın doğasını anlamaya ihtiyaç vardır. Budalalık entelektüel değil, ahlâki bir kusurdur. İnsanlar hem entelektüel hem de budala olabilir. Budalalık, düşük zekâ gibi genetik bir kusur değildir. İnsanlar budala yapılır veya budala olmayı kendi rahatları için tercih edebilir.

YÖNETENLER, BUDALALARI TERCİH EDER
İnsanlar yalnız ve kendi sakin hayatları içinde yaşıyorlarsa budala olma ihtimalleri daha düşüktür. Budalalık psikososyal bir fenomendir ve bunu artıran grup içinde yaşamaktır. Günümüzde grup içinde olmak, fiziki açıdan insanların yanında olmayı gerektirmez. Sosyal medya platformlarındaki yankı odaları, haklılık duygusunu pekiştirerek insanları gerçeklikten koparmaktadır.
Bonhoeffer’e göre, toplumu yöneten ve gücü elinde tutanların budala insanlara ihtiyaçları vardır. Bu durum entelektüel bir sorun olmayıp, insanların iradelerini çevrelerindekilere uyarak başkalarına terk etmeye istekli olmalarından kaynaklanır.

EDWARD DE BONO’NUN SÖYLEDİĞİ GİBİ...
Budalalar ile tartışmak yarar getirmez; çünkü her türlü kanıta ezberledikleri sloganlarla cevap verirler. Maltalı psikolog Edward de Bono’nun, Bonhoeffer’dan yarım asır sonra söylediği gibi “Elindeki tek araç çekiç olan kişi, her şeyi çivi gibi görmeye başlar.” Onun tanımıyla budalalar kör, tutsak ve zihinsel olarak istismar edildikleri için kötüyü göremez ve kötü olduğunu anlayamaz veya anlamak istemezler. Bu durumda, dıştan değil, içten gelen bir aydınlanmaya ihtiyaç vardır. Bu zamana kadar ikna çabaları yararsızdır.

SONUÇ:
Yaşamakta olduğumuz aşı tartışmaları bu duruma iyi bir örnek olarak literatüre geçecektir. Aşı karşıtı otuz sosyal medya hesabı, aşı konusunda tereddüt doğurmakta ve kararsızlığa sebep olmaktadır. Yurttaşlık bilincinin zayıflaması sonucu, kurtuluşun hızlı ve toplu hareket etmeye bağlı olduğu pandemi sorunu karşısında, özellikle gençler arasında “Siz aşınızı olun, bana karışmayın” diye özetlenebilecek, kayıtsız ve sorumsuz davranış ortaya çıkmaktadır. Ahlâklı bir toplum için eylemler düşüncenin ürünü olmalı ve sorumluluk taşımalıdır. Çünkü toplum içinde yaşayan bir birey olarak sahip olduğumuz haklar, yerine getirdiğimiz sorumluluklar karşısında meşrudur.

Yazarın 1.04.2022 00:00:00. Tarihinden Önceki Yazıları