BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

'ÖTE EVREN'�N PS�KOLOJ�S�

1.06.2022
2243
facede

Metaverse veya '�te evren', insanlar�n birbirleriyle dijital kimlikleri ve avatarlar� ile etkile�im i�inde olduklar� internetin sanal evrene evrilmesidir. Bir bak�ma bilim kurgu hay�llerinin hayata ge�me haz�rl��d�r.

Facebook'un kurucusu Mark Zuckerberg’e göre; “Metaverse, sosyal teknolojinin s�n�rlar�n� sonsuzlu�a geni�letmesidir.”

�NSAN PS�KOLOJ�S� NASIL ETK�LENECEK?

A��r� teknoloji kullan�m�n�n ak�l ve ruh sa�l��n� nas�l etkileyece�i konusunda ipuçlar� veren çok say�da ara�t�rma yap�lm��t�r. Phil Reed’in derlemesi, bu konuda ya�anacaklar konusunda fikir vermektedir1. Sanal etkile�im içine girmenin en çarp�c� sonucu, halüsinasyon ve delüzyona e�ilimli psikotik e�ilimleri olan ki�iler için büyük bir tehdit olu�turmas� olacakt�r. Do�acak olumsuz sonuçlar bununla da s�n�rl� de�ildir. Dijital teknolojinin a��r� kullan�m�yla somatik semptomlarda yüzde 6, depresyon semptomlar�nda %4, paranoid fikirlerde ve ciddi ak�l sa�l�� sorunlar�nda binde be� art�� oldu�unu ortaya koymu�tur2.

1,9 M�LYAR KULLANICI!

Facebook’un sanal gerçeklik evrenini günlük yakla��k 1,9 milyar ki�i taraf�ndan kullan�laca�� ön görüsü, toplumdaki psikotik nüfus üzerindeki etkisinin y�k�c� olaca��n� dü�ündürüyor. Facebook’un Reality Labs Bölümü, ba�kalar�yla oyun gibi etkile�im içinde olman�n yarataca�� duygular� yo�un olarak ara�t�rmaktad�r. Facebook bu laboratuvar�n ortaya koydu�u sonuçlar�n, dijital kar��t� propagandaya dönü�memesi ve insanlar�n seçim özgürlü�ünün ellerinden al�nmamas� için büyük çaba harcamaktad�r.

Bu tür sanal etkile�imler, kontrollü klinik ortamlarda delüzyon ve halüsinasyonlar�n tedavisinde kullan�lmaktad�r3. Ancak “ticari öte evren” denetimli bir klinik çerçeve olmad�� için, yarat�lan sanal ortam, ki�ilerin gündelik hayat�n kendilerine yükledi�i sorumluluklar�ndan kaçmalar�n� kolayla�t�racakt�r.

Al��lmam�� (garip) deneyimler, dürtüsel itaatsizlik ve zihinsel organizasyon bozuklu�u (mant�kl� dü�ünememe) ile dijital teknolojilerin a��r� kullan�m� aras�nda s�k� bir ba� vard�r. �izofrenik ki�ileri ara�t�rma zorlu�undan ötürü sub klinik (klinik öncesi / henüz uyumu tamamen bozulmam��) �izoit e�ilimleri olan ki�iler ile yap�lan ara�t�rmalar, bu konuda gelecekte ya�anacak tehlikenin potansiyel boyutu konusunda fikir vermektedir. Problemli internet kullan�m� (P�K) olan 20-30 ya�lar�ndaki 100 ki�i incelendi�inde; depresyon, kayg� ve güçlü �izoit e�ilimler saptanm��t�r4. Ayr�ca P�K ile depresyon ve kayg� aras�nda s�k� bir ili�ki oldu�u öteden beri bilinmektedir. Bir ba�ka ara�t�rma. Facebook kullan�m� ile P�K aras�ndaki ili�kiyi ortaya koymu�tur5.

SEBEP M�, SONUÇ MU?

Bilimsel perspektiften de�erlendirildi�inde, önemli bir soru cevap beklemeye devam etmektedir. Dijital kullan�m, delüzyon ve zihinsel organizasyon bozuklu�unu içine alan �izotipik e�ilimlere mi neden oluyor, yoksa bu tip e�ilimi olanlar, dijital teknolojilerin kullan�c�s� m� oluyor? Her ne kadar ilk seçenek çok korkutucu olsa da metaverse aç�s�ndan her iki ihtimal de çok vahimdir.

Bir ara�t�rma; �izotipik ki�ilerin özellikle oyunlara ba�l� olarak sanal dünya ile s�k� bir ili�ki içinde oldu�unu ortaya koymu�tur6. Yakla��k 2 milyar insan�n sisteme dahil olaca�� ön görülür ve toplumda ciddi psikiyatrik sorunu olanlar�n oran� yukarrda verdi�imiz binde be� ile birlikte de�erlendirildi�inde, her gün bir milyon ki�i, sa�l�k sisteminin hizmetine ihtiyaç duyacakt�r.

��ZOT�P�K DAVRANI�...

Çok oyunculu çevrimiçi oyun oynayan 83 ki�inin incelendi�i bir ara�t�rmada, kat�l�mc�lar�n �izotipik davran��lar� de�erlendirilmi�tir. Oyunda yüksek �izotipik davran��lar gösterenlerin, daha yüksek ölçüde dijital teknolojileri kulland�klar� görülmü�tür. Ara�t�rman�n en çarp�c� bulgusu, gerçek hayatta yüksek �izotipik davran��lar gösterenlerin, oyun s�ras�nda bu davran��lar� daha az sergiledi�i yönündeki gözlem olmu�tur. Ara�t�rmac�lar bu durumu, �izotipik e�ilimli insanlar�n, gerçek problemlerinden kaçmak için oyuna ve dijital dünyaya yöneldikleri yönünde yorumlam��lard�r. Bu sonuç, “öte evren”e yap�lacak ziyaretlerin gerçek hayat ile ba�lant� kuramayacak insanlar�, bu evrene yönelmeye te�vik edece�ini dü�ündürmektedir.

�izofreni benzeri semptomlar� olanlar için metaverse’ün sundu�u öte evren, gerçek hayattan kaçmak isteyenler için bir güvenli cennet (safe heaven) olacakt�r. Öte evren’in “normal” say�lan insanlar�n hayatlar�n� nas�l etkileyece�i ise ya�anarak görülecektir. Muhtemel sonuç, sanal dünyan�n insanlar� gerçeklerden kopartaca��, sorumluluklar�ndan uzakla�t�raca�� ve genel popülasyonda delüzyonal ve psikotik semptomlar�n daha s�k görülecek olmas�d�r.

SONUÇ:

E�er beklenen olursa; farkl� oyun, e�lence, e�itim ve en önemlisi ileti�im modelleri do�acak ve bunlarla birlikte yeni davran�� modelleri ortaya ç�kacakt�r. Ve henüz bunlar� nas�l yönetece�imiz konusunda bir el kitab� yok. Belki de ç�kmakta oldu�umuz yolculu�un en e�lenceli ve heyecan verici taraf� da bu olacak.

Ticari hayat yeni bir mecra kazanacak, platformdaki her özellik için farkl� uzmanl�k alanlar� ve onlars�z ba�ar�l� olamayaca��n�za bizi ikna etmeye çal��an koçlar türeyecek. Fakat sözünü etti�imiz bulgular� de�erlendirdi�imizde, bir dijital teknoloji �irketinin süslü vaatlerinin yan� s�ra, riskleri konusunda yeterli bilimsel ön haz�rl�k yapmadan, halk sa�l�� üzerinde y�k�c� potansiyeli olan bir ürünü piyasa sürmeye haz�r oldu�unu da unutmamak gerekir...

Kaynakça:

1 Reed, P: Will the Metaverse impact mental health? Psychology Today, October, 2021

2 Ha, J.H., Yoo, H.J., Cho, I.H., Chin, B., Shin, D., & Kim, J. H. (2006). Psychiatric comorbidity assessed in Korean children and adolescents who screen positive for Internet addiction. Journal of Clinical Psychiatry, 67(5), 821.

3 Freeman, D., Bradley, J., Antley, A., Bourke, E., DeWeever, N., Evans, N., … & Clark, D. M. (2016). Virtual reality in the treatment of persecutory delusions: randomised controlled experimental study testing how to reduce delusional conviction. The British Journal of Psychiatry, 209(1), 62-67.

4 Truzoli, R., Osborne, L.A., Romano, M., & Reed, P. (2016). The relationship between schizotypal personality and internet addiction in university students. Computers in Human Behavior, 63, 19-24.

5 Mittal, V.A., Tessner, K.D., & Walker, E.F. (2007). Elevated social Internet use and schizotypal personality disorder in adolescents. Schizophrenia Research, 94(1-3), 50-57.

6) Schimmenti, A., Infanti, A., Badoud, D., Laloyaux, J., & Billieux, J. (2017). Schizotypal personality traits and problematic use of massively-multiplayer online role-playing games (MMORPGs). Computers in Human Behavior, 74, 286-293.