PANDEMÝNÝN 'AÞI'LAMAMASINDA KOMPLO TEORÝLERÝNÝN ETKÝSÝ

• 1.01.2022
• 1580
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Acar Baltaþ

Komplo teorilerine inananlarýn, dünyanýn iþleyiþine karþý hýnç duyduklarý ve kýzgýnlýk yaþadýklarýnýn bilincinde olunmalý. Atýlacak ilk adým, duygu yükünü hesaba katarak sakin kalmak ve dinlemek. Kibirli olmamak, karþýdaki kiþiye kendini kötü ve yetersiz hissettirecek ifade ve tutumlardan kaçýnmak gerek.

2020 yýlý “Pandemi ne zaman biter, aþý ne zaman hazýr olur ve bize ne zaman sýra gelir?” tartýþmalarýyla geçti. Covid-19 virüsünün orijini ile ilgili komplo teorilerini, maske kullanýmýnýn gereksizliðini savunan sözde bilim insanlarýný, etkisiz tedavi yöntemlerini sihirli buluþ gibi sunan fýrsatçýlarý, temelsiz dedikodularý ve uzmanlarýn salgýnlarýn yayýlýmý ile ilgili öngörülerine þiddetle karþý çýkan politikacýlarý dinledik. Ülkemizde ve dünyada 2021 yýlýnýn ana tartýþma temasý ise “aþý karþýtlýðý” ve aþý ile ilgili komplo teorileri oldu.

DERÝNLEÞEN BÝR GÖLDE ÇÝZME ÝLE YÜRÜME!
2021 ortasýnda pandemiyle ilgili son veriler þöyleydi: Covid-19 mutasyonu olan “Delta” varyantýna “Hiper bulaþtýrýcý” deniyor. Aþý olanlar arasýnda yakalanma oraný yüzde 1 olarak bildiriliyor. Wuhan virüsünden %30, Ýngiliz varyantýndan %60 daha bulaþýcý ve yüz kere daha hýzlý çoðalýyor. Aþý olanlara bulaþmasý, virüs yükü ile ilgili. Bir uzman bunu “Derinleþen bir gölde çizme ile yürüme”ye benzetiyor. Yürümeye baþladýðýnýzda çizme ayaklarýnýzý koruyor; ancak daha derine devam ettiðinizde bir süre sonra ayaklarýnýza su dolmasý kaçýnýlmaz oluyor.

BÝLDÝKLERÝMÝZÝ ALTÜST EDEN PLAJ! 
“Aþý olanlar normal hayatlarýna dönebilecek mi?” sorusu da bilim insanlarý tarafýndan araþtýrýldý. Amerika’nýn baðýmsýzlýk günü olan 4 Temmuz’da, Provincetown Plajý’nda yapýlan etkinliðe, iki doz aþý olan 60 bin kiþi maske ve sosyal mesafe sýnýrlamasý olmaksýzýn katýldý. Etkinliði izleyen hafta içinde 882 kiþinin “Delta” varyantý ile enfekte olduðu saptandý. 7 kiþi hariç, diðerlerinin hastalýðý hafif semptomlarla atlattýðý görüldü. Bunun sonucunda aþýnýn “Delta” varyantý bulaþýný önlemek için mutlak güvenlik saðlamadýðý ve aþý olanlarýn da maske ve mesafe sýnýrlamalarýna uyarak hayatlarýna devam etmeleri gerektiði anlaþýldý.

MEYERS’ÝN TESPÝTÝ
Teksas Üniversitesi Covid-19 Modelleme Komisyonu Üyesi Lauren Ancel Meyers, dünya nüfusunun %85’i aþýlansa bile, “Delta” varyantýnýn bazý kiþilere bulaþabileceðini ve sürü baðýþýklýðýna ulaþmanýn þimdilik muhtemelen imkânsýz olduðunu söyledi. 

OMICRON KAYGISI
Bu sýralar dünya “Omicron” varyantýnýn kaygýsýný yaþýyor. “Delta”da olduðu gibi “Omicron”un görüldüðü ülkelerde vaka sayýlarý katlanýyor ve hastaneye yatýþta artýþ yaþanýyor. Aþýnýn etkisi konusundaki veri yetersiz olsa da, farklý öngörüler aþý olmayý destekliyor. BioNTech kurucularýndan Prof. Dr. Uður Þahin, “Omicron”un aþýlý insanlara bulaþabileceðini; ancak bu kiþilerin hastalýðý aðýr geçirmeyeceðini düþündüðünü, yeni varyanta karþý aþýyý uyarlayabileceklerini aktardý. Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ) ise Covid-19 ile mücadelede bugüne dek kullanýlmýþ aþýlarýn etkili olmamasý için bir sebep olmadýðýný açýkladý.  

AÞI OLMAK ÝSTEMEYENLER!
Aþýnýn etki gücünün yaný sýra, bir önemli tartýþma konusu da aþý olmak istemeyenlerin toplum içindeki etkinliklerinin sýnýrlanmasýyla ilgili. Aþý olmaya karþý çýkanlarý zorlamayý, bir yönüyle arabada kemer kullanýmýný, yasayla zorunlu kýlmaya benzetenler var. Trafik polisine “Kemer beni sýkýyor, bu nedenle takmýyorum” diyerek cezadan kurtulmak mümkün deðil. Üstelik kemer takmamak, kiþinin bedelini kendi hayatýyla ödeyeceði bir durum. Ýnsanlarýn piþman olacaklarý kararlar almasý ender görülen bir durum deðildir; fakat yasalar yine de onlara yardým etmeye çalýþýr. Oysa aþý olmayarak virüsü yaymak, toplum saðlýðýný tehdit ediyor. Büyük bir kesim, devletin, kiþinin baþkasýna zarar vereceði bir durumda, yaptýrým gücünü kullanmasýný meþru görüyor.

ÝÇÝNE DOÐRU KARIÞMIÞ YALAN!
Aþý karþýtlýðýnýn önemli nedenlerinden biri, aþý ile ilgili yanlýþ bilgilendirmeler. Bunlarýn bir bölümü, örneðin mRNA ile DNA’nýn deðiþtirileceði gibi, tümüyle temelsiz. Doðruluk payý barýndýran bir bilginin üzerine inþa edilenler de var! Örneðin; Almanya’da toplumun çoðunluðu aþýlandýðý halde vaka sayýlarýnda büyük artýþ mevcut. Bu mesajýn doðru olan noktasý “vaka sayýlarýndaki artýþ”. Oysa hastaneye yatan oraný %3, yoðun bakým %1’den az. Türkiye’de, 7 Temmuz 2020’deki vaka sayýsý 7 bin, 7 Temmuz 2021’de 17 bin! Oysa o zaman bildirilen sayý, hasta sayýsý, 2021’deki ise pozitif test sayýsý. En tehlikeli yalan, içine doðru karýþmýþ olandýr ve bu komplo teorilerinin ruhunu oluþturur.

GERÇEKLÝK GÜVENLÝÐÝ
Bütün bunlar “gerçeklik güvenliði” veya “bilgi güvenliði” diyeceðimiz bir kavrama olan ihtiyacý düþündürüyor. “Epistomiyoloji”, etik, mantýk, metafizik ile beraber felsefenin dört ana dalýndan biridir. Bu disiplin “Bilgi nedir, kaynaðý nedir, doðru bilgi var mý, doðru bilgiye ulaþmanýn yöntemi nedir, insan neyi bilebilir, gerekçelendirilmiþ inançlarý gerekçelendirilmiþ kýlan ne, bildiðimizi nasýl biliyoruz?” sorularýna cevap arar.

KÝMLER ÝNANIR?
Oxford English Dictionary, 2016 yýlýnda “Gerçeklik ötesi veya hakikat ötesi” anlamýna gelen “post truth”u sözlüðüne aldý. Bu kavram, duygu ve inançlarýn gerçeklerden daha etkili olmasýný açýklýyordu.
Ýnsanlarýn görüþlerini açýkça ifade edemedikleri, medyanýn güvenilir bir mecra olarak görülmediði, bilimi önceliklendirmeyen ve kamu yönetiminin inandýrýcý olmadýðý toplumlarda, komplo teorileri daha kolay taraftar buluyor. Oxford Üniversitesi’nin, Reuters ile birlikte 37 ülkede gerçekleþtirdiði araþtýrmasýna göre; Türkiye, en çok yalan haber yapýlan ikinci ülke.     Hastaneye yatanlarýn %80’i, ölümlerin %90’ý aþýsýz veya aþýsýný tamamlamamýþ olanlardan oluþuyor. Türkiye’de, aþý kararsýzlarýnýn ortak noktasý, “sebebi olmak” ile “birlikte olma”yý ayýramayan, aþý ve yan etkilerinin birbirini izlemesini, aþýnýn sebebi kabul etmesi.

ÞÜPHECÝLÝK...
Þüphecilik, akýlcý düþünmenin anahtarý olabilir. Bu nedenle eleþtirel düþünmeyi teþvik edecek sorular sormak uygun olabilir. Belki de en önemlisi, hemen sonuç beklenmemeli. Çünkü bir düþünce inanç biçimine dönüþmüþse onu yýkmak, atomu parçalamaktan bile zor olur.

SONUÇ:
Amerikalý akademisyen Michael Barkun göre; bir komplo teorisinde sorgulanmayan üç kabul vardýr. Hiçbir þey tesadüfi deðildir, hiçbir þey göründüðü gibi deðildir ve her þey birbirine baðlýdýr. Hakikatin mutlak olduðu komplo dünyasýnda “bir olay komplo gibi gözüyorsa komplodur”; ancak “eðer komplo gibi gözükmüyorsa o zaman mutlaka komplodur”. “Baþka türlü gerçekleþmesi muhtemel bir olayý, gizli ve sinsi bir planýn ve kötü bir üst gücün gerçekleþtirdiðine inanmak” eðiliminde olan insanlarla birlikte yaþamak, içinde bulunduðumuz gibi, kurtuluþun hýzlý ve toplu hareket etmeye baðlý olduðu durumlarda ciddi bir sorun. Bu nedenle bilgi güvenliðinin önemi ortaya çýkmakta.