BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

TÜRK SANAT P�YASASI 2020

2020 y�l�nda, Koronovir�s hastal��n�n 'Covid-19) etkilerinin ve sonu�lar�n�n a��rl��n�n en �ok hissedildi�i piyasalardan birisi de k�lt�r endr�strisi piyasalar�d�r.

Kültür endüstrisinin kapsam�na giren tiyatro, bale, müzik, sinema, dans ve festivaller gibi, bir salonda do�rudan insan toplulu�una sunulan sahne ve gösteri sanatlar�, Covid-19’dan en çok etkilenen kültürel alanlar olmu�tur. Buna kar��l�k, resim ve heykel gibi plastik veya görsel sanatlar olarak adland�rd��m�z kültürel endüstriler “Teknolojinin sundu�u yeni olanaklar sayesinde bula��n yol açt�� ekonomik krizi göreceli olarak daha kolay yönetebilmi� ve hatta krizden yenilenmi�, yeni sat�� ve da��t�m kanallar� olu�turarak kazan�ml� ç�km��” diyebiliriz.
Salg�n�n yay�lmas�n� azaltmak için insan temas�n�n, yüz yüze ili�kilerinin en aza indirgendi�i bu dönemde, piyasa yap�c�lar� ve karar alma erkleri sosyal, kültürel ve üretim ili�kilerinin insanlar�n bir arada olmas�n�n en aza indirgenebilece�i yeni üretim ve da��t�m süreçlerine uyarlanmas� için yeni teknolojik olanaklar aramaya koyulmu�tur. Bu aray��lar da bilgisayarda sunulan da��t�m, pazarlama ve sat�� süreçlerini ön plana ç�karm��t�r. Görsel sanat piyasalar� da bu yeni gerçekli�in, bula��n ilk �okunu atlatt�ktan sonra, bu “Yeni Normal” ile ya�ama pratikleri geli�tirmeye ba�lam��t�r.

AÇIK ARTIRMALAR YAPILAMAZ OLDU
Sanat piyasalar�n�n, ikincil piyasa kurumlar� müzayede evlerinde, fiziksel ve yüz yüze insan ili�kilerinin en aza indi�i bu süreçte, büyük salonlarda geleneksel “�ngiliz tipi” dedi�imiz insanlar�n bizzat kay�t yapt�rarak kat�ld��, sanat eseri fiyat�n�n tek bir al�c� kalana kadar yükseltildi�i aç�k art�rmalar art�k yap�lamaz olmu�tur. Bununla birlikte, geleneksel birincil piyasa sat�� kurumlar� olan galeriler, s�n�rl� say�da ziyaretçi ile sat�� noktalar�nda sergi ve sat�� faaliyetlerine devam etseler de birçok sanatç�n�n sergi program� iptal edilmi� ve ertelenmi�, do�al olarak ziyaretçi say�s�nda ve sat��lar�nda büyük dü�ü�ler ya�anm��t�r. Ancak müzayede evleri, bula��n olumsuz etkilerini galerilerden daha etkin ve h�zl� bir �ekilde atlatm�� görünmektedir.

ONLINE MÜZAYEDE SAYISINDA ARTI�
Bu etkin ve h�zl� bir �ekilde yeni duruma göre organize olma, zaten piyasan�n ço�u büyük ve köklü müzayede �irketlerinin online müzayede sat�� altyap�s� ve deneyimi sayesinde mümkün olabilmi�tir. Öyle ki, ço�u müzayede �irketi, bula� öncesinde düzenledikleri müzayede say�s�n�n çok çok üstünde müzayedeyi online olanaklar sayesinde yapmaya ba�lam��t�r. En dikkati çeken geli�me, yeni ve daha çok say�da mü�teriye ula�ma imkânlar�n� ke�feden neredeyse her antikac�, sahaf ve hatta sanat galerisinin, online müzayede sat�� düzenlemesidir. 2018 y�l�nda müzayede yapan kurum say�s� 30 civar�nda iken bugün “Yüzlerce” diyece�imiz bir say�ya ula�m��t�r. 2018’de, resim sat��n�n da dahil oldu�u karma antika ve sanat müzayedeleri ile sadece resim sat�� yap�lan sanat müzayedeleri de dahil, bir y�lda yaln�zca 38 adet müzayede yap�lm��ken, bugün nerede ise bu say� bir aydaki müzayede say�s�na e�it hale gelmi�tir. Sadece resim ve heykel içeren uzmanla�m�� sanat eseri müzayedesi yapabilen Artam Antik A.�. gibi eski ve deneyimli müzayede evleri yan�nda, halen çok az say�da olmas�na ra�men herhangi bir kitapç�, sahaf veya antikac�n�n çe�itli obje, antika ve sanat eseri içeren karma müzayedesinde bile say�s� az da olsa resim sat��n�n yap�labildi�i izlenmektedir.

F�YATI B�R M�LYON TL’Y� GEÇEN RES�M YOK!
Bu yeni durumun bir di�er olumsuz sonucu, müzayedelerdeki sat��lar� kaydeden ve bu sonuçlar� piyasa oyuncular�n�n kullan�m�na sunan herhangi bir kurumun ve veri taban�n�n kalmamas�d�r. 2018’e kadar ikincil piyasa müzayede sat�� toplam� bilinirken ve ressam baz�nda izlenebilirken, bugün ki�isel çabalar ile ancak büyük müzayede evleri baz�nda tek tek yap�lan sat��lar�n toplanmas�yla hesaplanabilmektedir. 2020 için Artprice.com veri taban�na kaydedilen sat��lar ile di�er sanat ve karma müzayedelerde sat�lan resimlerin toplam� yakla��k 200 milyon TL olarak hesaplanm��t�r. 2020 y�l� salon müzayede sat��lar�n�n gerçekle�tirilememesin en önemli sonucu, belki de online müzayedelerde ba�yap�t say�lan resimlerin sat��a sunumunda dikkat çekici bir azalma olmas�d�r. 2020’de online ve salon müzayede sat�� fiyat� bir milyon TL’yi geçen resim olmam��t�r.

2020 Y�l�nda Müzayedelerde Sat�lan En Pahal� �lk 4 Resim ve Sanatç�s�
Ressam   Sat�� Tutar� (B�N TL)   Sat�� Tutar� (B�N USD)   Sat�� Yeri
ve Tarihi
Burhan DO�ANÇAY
(1929-2013)   568.170   74.439   Artam Antik A.�.,
19 Aral�k, Online.
Erol AKYAVA�
(1932-1999)   467.162   72.590   Artam Antik A.�.,
28 Mart, Salon.
Ergin �NAN
(1943)   328.276   43.900   Artam Antik A.�.,
12 Eylül, Online.
Canan TOLON
(1955)   290.398   45.124   Artam Antik A.�.,
28 Mart, Salon.

Kaynak: Artprice.com

“L�STED ART�ST”...
Piyasan�n yönünü ve sat�� büyüklü�ünü daha iyi anlayabilmek için müzayede sat��lar� süreklilik gösteren ve eser fiyat� 5.000 TL üzeri olan birinci lig ressamlar olarak niteleyebilece�imiz ilk s�ra 80 ressam�n müzayede sat��lar�na ili�kin son iki y�l�n verilerine bakmak yeterli. Literatürde “Listed Artist” olarak adland�r�lan 80 ressam, Türk sanat piyasas�nda, koleksiyon ve yat�r�m de�eri yüksek sanatç�lar� temsil etmekte ve ayn� zamanda ikincil piyasalarda sat�labilme olana��na ve ressam�n ve eserinin “likiditesinin” varl��na bir göstergedir.

Müzayede Sat��lar� Süreklilik Gösteren ve Eser Fiyat�
5.000 TL Üzeri Olan 80 Ressam�n Sat��lar�
   Sat�� Tutar Toplam� (TL)   De�i�im Oran� %   Sat�� Tutar Toplam� (USD)   De�i�im Oran� %   Sat�lan Eser Say�s�   De�i�im Oran� %
2020   18.319.00   -26,10   2.644.00   -40,48   385   31,85
2019   24.790.00   -   4.442.000       292

Kaynak: Artprice.com

NOT: Her ressam�n sadece tual üzerine ya�l� boya veya akrilik gibi ana malzeme bile�imli eserleri esas al�nm��t�r. Kâ��t üzeri sulu boya, gua�, çizim, bask� vs. -Fikret Mualla için kâ��t üzeri gua� ana malzeme bile�imi say�lm��t�r- toplama dahil edilmemi�tir. Koleksiyon veya yat�r�m de�eri yüksek ölçü ve konudaki eserlere yer verilmi�tir.
�lk 80 ressam�n resim sat��lar�n�n say�s�n�n art��n�n aksine tutar�n�n dü�mesi, 2020 y�l�nda resim fiyatlar�n�n dü�tü�üne, “online”da, salon müzayedelerine k�yasla fiyat� yüksek ba�yap�tlar sat�lmas�n�n zor oldu�una i�aret etmektedir.
Türk Sanat Piyasas� Endeksi’nin, 2000’den 2020’ye kadar geçen 20 y�ll�k sürede, cari fiyatlarla ortalama yüzde 12,45 art�� oran� ile 773,03 TL düzeyine ula�t��n�, bir ba�ka ifadeyle fiyatlar�n TL cinsinden yakla��k 8 kat artt��n� görmekteyiz. Sanata yat�r�m�n senelik ortalama nominal getirisinin TL baz�nda %12,45, USD baz�nda ise %0,63 olarak gerçekle�ti�ini söyleyebiliriz. Türk liras�n�n dolar kar��s�ndaki de�er kayb�yla birlikte, 2020 fiyat düzeyinin 2000’nin gerisine dü�tü�ü izlenmektedir.

2010 VE 2011’DE Z�RVE
Türk sanat piyasas�n�n parasal sat�� hacminin büyüklü�ü ve endeksin en parlak dönemleri olan 2010 ve 2011, küresel sanat piyasalar� için de fiyatlar�n zirve yapt�� y�llar olmu�tur. Dolar baz�nda yükseli� trendinin sonland�� ve dü�ü�ün ba�lad�� 2011, ba�ta Yunanistan olmak üzere, baz� Avrupa Birli�i ülkelerindeki ekonomik krizin, küresel krize dönü�tü�ü sürece denk gelmektedir. 2011, hem Türk ekonomisi hem de Türk sanat piyasas� için önemli bir k�r�lma tarihini göstermektedir. Resim fiyatlar�n�n dolar baz�nda bir daha 2011 düzeyine gelmemesi, bir anlamda sanat piyasas�nda dolar bazl� endeksin gösterdi�i gibi 2010 ve 2011’de fiyatlar�n a��r� yükseldi�ine i�aret etmektedir.

“ÇA�DA� DÖNEM” RESSAMLARININ PERFORMANSI...
Türk sanat piyasas�, alt grup endeksleri baz�nda daha ayr�nt�l� incelendi�inde; Osman Hamdi, �eker Ahmet Pa�a ve �brahim Çall� gibi “Klasik Dönem” ressamlar�n�n olu�turdu�u Klasik Türk Sanat Endeksi’nin TL ve dolar baz�nda ortalama y�ll�k art�� oran�n�n “Ça�da� ve Modern Dönem” ressamlara göre daha yüksek oldu�u görülmektedir. Bunun önemli bir nedeni, Osman Hamdi’nin eserlerinin az olmas� ve eserin sat�ld�� y�l, endeksi a��r� yükseltmesidir. Klasik ressamlar�n eserlerinin fiyatlar�n�n da 2000-2020 döneminde ancak üç kat�na yükselebildi�i dikkati çekmektedir.
En önemli nokta “Ça�da� Dönem” yani ya�ayan ressamlar�n; Abidin Dino, Avni Arba�, Nejad Devrim, Mubin Orhon ve Fahrelnissa Zeid gibi modern Türk resminin en önemli ressamlar�n�n olu�turdu�u Modern Türk Sanat Endeksi’nin üzerinde bir performans göstermesidir. Bunun nedeni “Modern Dönem” ressamlar�n�n koleksiyon de�erinin yüksek olmas�, hem az bulunmas� hem de yüksek talep görmesidir. 20 y�lda resim fiyatlar� TL baz�nda 19 kat artan ça�da� ressamlar�n, dolar baz�nda fiyat düzeyi de “Klasik ve Modern Dönem” ressamlar�n�n aksine, 1,59 kat yükselme ba�ar�s� gösterebilmi�tir. “Klasik, Modern ve Ça�da� Dönem” ressamlar�n�n eser fiyatlar�, enflasyon etkisi ar�nd�r�lmamakla birlikte nominal olarak dolar baz�nda s�ras�yla %9,3, 2,88 ve 5,34 oran�nda ortalama bir y�ll�k art�� yakalam��t�r.

TÜRK �K�NC�L SANAT P�YASASINDA MÜZAYEDELERDE SATILAN RES�MLER�N RESSAM BAZINDA F�YAT DE��MLER�:

Eser Fiyat� 2019’a Göre, 2020 Y�l�nda
En Çok Artan �lk 10 Ressam:
Ressam   Art�� Oran� %
1. Ahmet Güne�tekin   118,42
2. Ahmet Oran   108,49
3. Haluk Akakçe   80,00
4. Avni Arba�   78,74
5. Güngör Taner   72,53
6. Ekrem Yalç�nda�   64,71
7. Mehmet Güleryüz   63,99
8. Ferruh Ba�a�a   54,46
9. Zekai Ormanc�   51,59
10. Mustafa Ata   47,83

AHMET GÜNE�TEK�N
B�R�NC� SIRADA
“Ça�da�” ressamlar, listede 6 ressam ile ço�unlukta ve ilk 3’ü olu�turuyor. Ahmet Güne�tekin birinci s�rada. S�ralama, ya�ayan ressamlar�n eser fiyatlar�n�n vefat edenlere göre daha yüksek oranda yükseli� gösterdi�i tezini de do�rulamaktad�r. Çünkü ya�ayan ressamlar; tan�n�rl�k, bilinirlik ve ünlerini art�r�c� faaliyetler konusunda avantaja ve daha üstün olanaklara sahip. Bu s�ralama “Resmin fiyat� neye göre art�yor?” sorusunun yan�tlar�ndan da bir tanesidir.
2000-2020 aras�nda, y�ll�k ortalama fiyat art�� yüzdesel oran�n� gösteren tabloda ise do�al olarak farkl� bir sonuç kar��m�za ç�kmaktad�r. Listenin ço�unlu�unu hayat�n� kaybeden “Modern ve Klasik Dönem” ressamlar� olu�turmaktad�r. Listede dört ça�da� ressamdan Alaattin Aksoy üçüncü, Ahmet Güne�tekin alt�nc�, Mehmet Güleryüz sekizinci ve Canan Tolon onuncu s�rada yer almaktad�r.

2000-2020 Döneminde, Eser Fiyat�
En Çok Artan �lk 10 Ressam:
Ressam   Art�� Oran� %
1. Osman Hamdi   167,16
2. �brahim Çall�   56,5
3. Alaettin Aksoy   52,18
4. Ne�et Günal   51,32
5. Mubin Orhon   48,15
6. Ahmet Güne�tekin   38,06
7. Nedim Günsur   37,00
8. Mehmet Güleryüz   31,91
9. Fahrelnisa Zeid   29,36
10. Canan Tolon   28,31