ÇOÐUNLUK ETKÝSÝ

• 1.05.2023
• 1225
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Acar Baltaþ

Psikoloji disiplinine göre sürü psikolojisi belirli kurallar ve koþullarla þekillenen bir topluluðun, sorgulamadan birbirine benzer düþünce, inanç ve davranýþlar geliþtirmesidir.

 Bu eðilime iþ hayatýnda, siyasi gruplar içinde, spor karþýlaþmalarýnýn yapýldýðý stad ve salonlarda, politik gösterilerde çok sýk rastlanýr. Ýþ hayatýnda bir bölümde çalýþanlar diðer üyelerle aralarýndaki uyuma çok fazla önem vermeyi “iyi ekip çalýþmasý” olarak kabul eder. Grup içinde uyumu korumak adýna farklý fikir ve görüþlerine kendi kendilerine sansür uygulayabilirler. Gerek iþ hayatýnda gerek bir siyasi topluluk içinde, lidere itaat veya gruptan dýþlanmamak adýna, bireyler grup ve liderle paralel düþünür. Meslektaþ veya ekip üyelerinin baskýsý grup üyelerinin karar mekanizmasýna etki eder. Sürü psikolojisinin en çarpýcý olduðu gruplarýn baþýnda ergenler gelir. Ergenlik dönemindeki gençlerin en büyük þikayeti anne ve babalarýnýn baskýsýdýr ancak bu dönemdeki en büyük baskýyý aslýnda yaþýtlarýndan görürler.

ÇOÐUNLUKTAN YANA OLMAK

Ýnsanlarda baþarýlý örnekleri ve topluluklarý izlemek doðal bir eðilimdir. Bu nedenle futbolda takým tutmak, politikada bir siyasi partiyi veya lideri kayýtsýz þartsýz desteklemek, çok sýk görülen ve günlük hayatýn içinde yer alan bir durum. Baþarýlý bir insan, yarattýðý güven halesiyle ve kitlelerin özlemlerine cevap vereceði algýsýný yaratarak çevresini etkiler. Bir insaný idolü veya ideal egosu olarak seçen kiþi eleþtirel düþünemez ve bu kiþinin hatalarýný da meziyet gibi görmeye baþlar. Politikada sürü psikolojisi, bir siyasi hareketi sadece çoðunluk tarafýndan desteklendiði için destekleyen seçmenlerde görülür. Böylece sandýða gidecek olan kiþi kendisini bir “seçmen” olarak deðil, bir siyasi hareketi desteklediði için özel bir “kimlik” kazanmýþ olarak görür. Bunun nedeni, insanlarýn zor bir karar vermeleri gerektiði zaman kendi içlerinde üç soruya cevap aramalarýdýr:

Ben kimim?

Bu nasýl bir durum?

Benim gibi biri bu durumda ne yapar?

Verilen oy sadece politik rekabetteki kazananý belirlemez, partiler ve bu partilere oy verenler itibarlarýnýn da etkilendiðini düþünür. Bunun sonucunda seçim mitinglerine ve anketlerine önem verilir ve taraflar kendilerini öne çýkaran anketleri meydanlara veya kendilerini destekleyen medyaya taþýr. Bu durum özellikle kararýný henüz vermemiþ olan seçmenleri etkilediði için büyük önem taþýr. Ýçinden geçmekte olduðumuz seçim sürecinde de durum farklý deðil.

Radikal siyasi ve silahlý akýmlarýn mensuplarýnýn günümüzde gösterdikleri etkinlik ve varlýklarýný ortaya koyduklarý bölgelerde aldýklarý destek, bu topluluklarýn dýþýnda olanlar tarafýndan anlaþýlamýyor. Buna karþýlýk topluluklarýn birbirlerine karþý din, mezhep, milliyet, ýrk gibi farklýlýklar temelinde nefret dolu genellemelerle davranmalarý, yasalarda nefret suçu sayýlarak önlenmeye çalýþýlsa da günümüzde güçlenerek etkisini sürdürüyor. Ancak ülkemizde takým renkleri gibi hiçbir düþünceye dayanmayan ayrýþmalar dahi sonu þiddetle biten çatýþmalara dönüþebiliyor.

ZEKA VE EÐÝTÝM FARK YARATIR MI?

Günlük dilde “sürüye uymak” veya “sürü psikolojisi” küçümsenerek kullanýlan kavramlar. Zeki insanlarýn veya iyi eðitim görmüþ olanlarýn bu tür hatalar yapmayacaðý kabul edilir. Oysa yukarýda anlattýðýmýz gibi konu zeka veya eðitimle ilgili olmayýp insan psikolojisiyle ilgilidir. Sürünün dýþýna çýkabilmek, bir taraftan kiþilikle diðer taraftan düþünce biçimiyle ilgili. Türkiye gibi bireylerin kendisini “birey” olmaktan önce bir topluluðun (aile, þehir, bölge, cemaat, takým) üyesi gibi gördüðü bir ülkede, sürüye uymayacak baðýmsýz bir düþünce yapýsýna rastlamak çok zor. Çünkü eðitim sisteminde ve günlük hayatýn akýþý içinde farklýlýklar hoþ karþýlanmamakta ve kiþinin cezalandýrýlmasý veya bulunduðu topluluktan dýþlanmasýyla sonuçlanýyor.

Topluluða uyum ve herkesle birlikte hareket etmek finans alanýndaki kararlar için de geçerli. Finans piyasalarýna adým atan her yatýrýmcýnýn bildiði bir gerçek vardýr: “Alýrken satmak ve satarken almak”. Son derece basit gibi gözüken bu ilkeyi uygulamak, yukarýda anlattýðýmýz psikolojik mekanizma nedeniyle neredeyse imkansýz. Çünkü yatýrýmcýlar birbirini gözlemliyor ve tercihlerini baþka yatýrýmcýlara bakarak yapýyor. Geçmiþte içinden geçilen böyle bir dönemde, Türkiye’de bir ekonomi yazarýnýn kaleminden çýkan durum deðerlendirmesi2, bu duruma çok güzel bir örnek: “Riskleri herkes görüyor ancak kimse rakibinden geri kalmak istemiyor, bir kâr furyasý yaþanýrken buna katýlmaktan geri duramýyor. Kayýtsýzlýk aðýr fatura çýkaracak ama ‘gidiþat böyleyken biz de kâr edelim, sonra kötüleþirken yolunu bulup yine kâr yazacak yöntemi buluruz’, mantýðý hakim oluyor.”

SONUÇ

Sürüye uymamak baðýmsýz bir düþünce yapýsý geliþtirmekle mümkün. Bunun için sadece görüneni deðil görünmeyeni de sorgulayacak bir düþünce sistematiðine ihtiyaç var. Herkes bir yöne bakýyor veya ayný yönde hareket ediyorsa, önce diðer tarafý kontrol etmek ve farklý seçeneklerin varlýðýný sorgulamak gerekebilir. Böylece herkesin göremediðini görmek ve herkesin yaptýðýndan farklý bir yol izlemek mümkün olabilir. Bir düþünürün dediði gibi “Herkes bir yoldan gidiyordu. Ben az gidilen yolu tercih ettim. Farký doðuran da bu oldu.” Ancak günümüzde eleþtirel düþünceye dayalý eðitim giderek geriye atýlmakta ve bütün ilmini tek kitaba borçlu insanlar yetiþtirmek hedeflenmekte.

Kaynakça:

1 Colman, A. Oxford Dictionary of Psychology. New York: Oxford University Press, ss. 73, 2003.

2 Saðlam, E.: “Bu Riskler Bir Gün Fiyatlanacak ama…” Hürriyet Gazetesi, 12.7.2014