BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

EZBER BOZULUNCA

1.04.2020
2177
facede

"E�er bir �eyi b�t�n olarak g�rebilirsen, hep g�zelmi� gibi g�r�n�r. Gezegenler, ya�amlar? Ama yak�ndan bak�ld��nda bir d�nya, yaln�zca toz ve kayadan olu�ur. G�nden g�ne ya�am daha da zorla��r, yorulursun, ritmi ka��r�rs�n. Uzakl�� arars�n, ara vermeyi. D�nyan�n ne kadar g�zel oldu�unu g�rmenin yolu, onu ay gibi g�rmekten ge�iyor. Ya�am�n ne g�zel oldu�unu g�rmenin yolu, �l�m�n bak�� a��s�ndan bakmaktan ge�iyor." Ursula Kroeber Le GuIn

Çal��mad��m�z yerden geldi bu pandemi... Ezberimiz bozuldu. Zaten insan eliyle, zihniyetiyle ortaya ç�kan olaylar, do�al felaketler, ac� kay�plarla epey örselenip, y�pranm��t�k; biraz denge bulup, “Günden çok gelece�e bakabilelim” diyorduk ki bamba�ka, beklenmedik ve yabanc� bir dinamikle kar�� kar��ya kald�k.
Gündemlerimiz, önceliklerimiz, risk alg�m�z, ya�am �eklimiz kökten de�i�meye yüz tuttu. Ola�an düzen ola�an d�� hale gelirken, olmasa da olur dediklerimiz, göz yumduklar�m�z bütün eksiklikleriyle önümüze serildi. Daha tuhaf� onca zaman prim verdi�imiz, pek önemsedi�imiz nice olgu, durum, tutum h�zla görkemini yitiriverdi. Dünyan�n merkezi kendimizden, ak�� arzular�m�zdan, sistemin empoze ettiklerinden uzakta art�k, genelde hijyen faktör olarak kabul edip görmezden geldiklerimizle ve en önemlisi kendimizle ba� ba�ay�z.
Pandemi konusunda herhangi bir uzmanl��m, söz söyleyebilecek bir ehliyetim yok. Gafletle söylersem de ne beni ne de benzer konumda olanlar� dinlemeyin, bo�una gönlünüzü karart�p, akl�n�z� kar��t�rmay�n. Bilimsel veri ve gerçekten i�in uzman� olanlar d��ndakilere itibar etmeyin. Onlar zaten en az ve ölçe biçe konu�anlar.

B�REYLER VE DEVLETLER SEÇ�MLER�N E��NDE
Yuval Noah Harari’nin Financial Times’ta yay�nlanan yaz�s�nda belirtti�i gibi, bireyler ve devletler olarak seçimlerin e�i�indeyiz. Bireyler olarak “sorumlu vatanda�” kimli�ine bürünüp bilimin, sa�l�k sistemi uzmanlar�n�n ve ya�anm�� deneyimlerin gösterdi�i yoldan m� gidece�iz, yoksa mesnetsiz komplo teorileri, insan oda��ndan çok menfaatini önde tutan anlay��n, geleneksel güç odaklar�yla hareket eden politikac�lar�n m� izini sürece�iz? Seçim bizlerin...
Sizler bu yaz�y� okurken geli�meler nereye evrilecek belli de�il. �u andaki görünüm, pandeminin ciddiyetine daha pek vak�f olamad��m�z yönünde, ülke göstergeleri de endi�e verici bir ivmeyle ilerliyor. Umar�m h�zl� bir fark�ndal�k ve sorumlu davran�� bütünlü�ü ile gidi�at� olumlayabiliriz.
Ve umar�m bizler gibi devletimiz de Harari’nin ikinci kritik seçim olarak dillendirdi�i içe dönük ‘ulusal izolasyon’ politikas�n�n yerine ‘global dayan��ma’ ekseninde ilerler. �effaf bilgi, deneyim payla��m�, ortak ekipman, kaynak kullan�m�, küresel seyahat politikalar�n�n ortak kabul ve ilkelerle tan�mlanmas�, küresel yap�n�n, tedarik zincirlerinin çal��ma esaslar� gibi i� birli�i f�rsatlar�n� hayata geçirmi� olur. Problemlerin, anla�mazl�klar�n ya da politik kutupla�malar�n parças� olmadan insan ve dünya ortakl��nda bir rota belirler.

"Farkl� da�lara, nehirlere sahip olsak da ayn� güne�i, ay� ve gökyüzünü payla��yoruz"
Ayn� meseleye ili�kin olarak farkl� ülkelerin politika ve yakla��mlar�, kulland�klar� dil, sesleni� biçimleri, önlem paketlerinin içeriklerini, odak noktalar�n� izlemek de ayr� bir ö�reti. Böylelikle, hak temelli aray��lar�n köklenemedi�i bu topraklarda, devletin, bürokrasinin bizleri temsilen görevli ve hizmet için var olduklar�n� netlikle görebiliriz.
Temel sa�l�k, bilim temelli e�itim, ara�t�rma ve benzeri bütçelerden kayd�r�lan fonlar�n toplum olarak gelece�imizi riske att��n� bilebilir; bina, kanal, yol yapmak yerine (!) ça�da� sistemlerle entegre e�itim sistemleri, donan�ml� acil sa�l�k hizmetleri, liyakat bazl� kadrola�ma ve istihdam, mevcut sa�l�k performans göstergelerinin sil ba�tan ele al�nmas�, üniversite hastanelerinin kösteklenmeyip desteklenmesi vb. uygulamalar için talepkâr olabiliriz. Yeniden bütçe dengelerinin tan�mlanmas�n�, kriz sürecinde sistem ve �irketler kadar insan oda�� ile hareket edilmesini, ya�am� sürdürebilecek asgari deste�in verilmesini, sözde de�il, özde insan politikalar�n� bekleyebiliriz.
Devletler gibi bireyler olarak da bir s�navdan geçiyoruz, çal��mad��m�z yerden teste tabi iken, sustu�umuz yerlerden de eksilmeyelim.

Dayan kitap ile,
Dayan i� ile,
T�rnak ile, di� ile,
Umut ile, sevda ile, dü� ile,
Dayan rüsva etme beni.
Ahmet Arif

“B�RAZ ACI �LE Z�HN�M�Z� TEM�ZLER�Z”
Neyimizi kaybedersek en k�ymetlimiz o olur ya, �imdilerde ço�umuzun (ne denli �ansl� oldu�unu farketmeden) hijyen kabul etti�i sa�l��m�z bir yana, dünya bir yana! Her �ey kendi kar��t�yla var olabilirken, ba�lang�çlar biti�lere muhtaçken ya�am ölümle anlam kazan�yor. Zamana ve sa�l��m�za farkl� bakmak, ya�am�m�z�n bütününe yönelik alg�m�z� ve varl�k amac� sorgulamalar�m�z� da beraberinde getiriyor. Asl�nda merkezde oldu�umuzu ve kontrol edebildi�imizi varsayarken ne denli yan�ld��m�z�, birbirimize hiç dü�ünmedi�imiz kadar ba�l� ve ba��ml� oldu�umuzu, hep var olacak sand��m�z özgürlüklerin emek ve sayg� gerektirdi�ini, “Durmaz, durduramay�z” dedi�imiz düzenin bir anda “es” verebildi�ini, do�an�n dengesini bozman�n bedelini ödedi�imizi, sevdiklerimize dokunman�n, yanlar�nda olabilmenin k�ymetini, belirsizlikte ya�amay� deneyimliyoruz. Öngöremedi�imiz bedeller ödeyece�iz kaç�n�lmaz olarak ve hiç beklenmedik kazanç ve fark�ndal�klar�m�z olacak. Umar�m bu mesele yükünü kald�rabilece�imiz raddede ve sürede kal�r. Margaret Atwood’un dedi�i gibi bizler “Biraz ac� ile zihnimizi temizleriz.”

KEND�M�ZLE BA�KA TÜRLÜ B�R �L��K� KURAB�L�R�Z
Bu duraklama döneminde haz�r ezberimiz bozulmu� ve istemli ya da istemsiz bir �ekilde zihinsel temizlik noktas�na gelmi�ken kendimizle ba�ka türlü bir ili�ki kurabilir, bu yeni tan��kl�kta varl��m�za nispeten daha derin bir anlam katma, bunu ya�am�m�za yans�tma f�rsat�m�z var. Niyetlerimiz, seçimlerimiz, varl�k amac�m�z, dilimiz, duru�umuz, tutumlar�m�z de�i�ip dönü�üp, daha ayd�nl�k, payla��mc�, adil, iyili�in, sevginin, sayg�n�n ve insan olma erdeminin yüceldi�i, do�a ile uyumlu ba�ka bir toplum ve dünya düzeninin tetikleyicisi olabilir.
Dilerim kötülüklerin de�il, iyili�in iplerine tutunur, kendimizle beraber çevremizin de dönü�ümüne vesile olur, onca fedakârl�k, kay�p, ac� ve deneyimden hikmet ç�karabiliriz.

“�nsan kendine de hayret eder tabi. ‘Vay can�na’ demelisin kendine, ‘Bunca badireden
sonra hâlâ buraday�m.
�nsan olmak tuhaf �ey.”
Ece Temelkuran