BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

S�YAH KU�ULAR GÖRÜNECEK M�?

1.07.2019
4068
facede

�ahsen 2019 y�l�n�n ikinci yar�s�nda ekonominin daha da s�k�nt�ya girece�ini ve ad�n� koyamad��m bir ?iflas? noktas�na gelece�ini tahmin ediyorum. Bunun neticesinde d�viz kuru ne olur bilemiyorum tabi; ama tarihimizde ilk kez dolar�n bir g�nde patlamad�� bir ekonomik kriz ya�ayabiliriz.

Lübnan as�ll� Amerikan vatanda��, dü�ünür ve yazar Nassim Nicholas Taleb’in hayat�m�za soktu�u “Siyah Ku�u” kavram�, ülkemizde bu dönem ya�anacaklar�, bence ya�anmas� gerekenleri iyi tarif edecek diye dü�ünüyorum.

H�KÂYE YEN�DEN YAZILMI�TI
Ana fikir �u; Avustralya’da ilk siyah ku�u görünene kadar dünyada ku�u hep beyazla özde�le�mi�, öyle var say�lm��t�. Görsel sanatlardan edebiyata her yerde ku�u=beyaz idi. Binlerce y�l, insanlar böyle ya�ad�ktan sonra, geçen yüzy�l�n ba��nda Avustralya’da ilk siyah ku�u görününce tüm alg�lar de�i�mi�, hikâye yeniden yaz�lm��t�. Hayat�m�z� de�i�tiren birçok beklenmedik sava��, bulu�u, örne�in son dijital devrimleri de bu �ekilde adland�r�r yazar.

EZBERLER� BOZAN �EYLER YA�AMALI...
�ahsen önümüzdeki dönemde mevcut ezberleri bozan �eyler ya�amal�, siyah ku�ular� görmeli ve bundan gerekli dersleri ç�kararak yeni bir Türkiye planlamal�y�z diye dü�ünüyorum. Bu sayede “Pazartesi sendromlar�ndan” da kurtulursak mutlu olaca��m ki, son seçimler bunun ilk örne�ini ya�att�. Taleb, “Siyah Ku�u” kitab�nda geçmi� verilere bakarak gelece�i tahmin etmenin s�k�nt�lar�n� ve risklerini anlat�r; ama ço�u zaman elimizde geçmi� verilerden ba�ka bir �ey olmad�� için de gelece�i öngörmenin büyük hayâl gücüne sahip az say�daki ki�i d��nda genel ve kategorik bir zorluk oldu�unun alt�n� çizer.

‘GAYR�MENKULDEN ZARAR ED�LMEZ’ VARSAYIMI!
Bunu Türkiye ekonomisine uyarlamak gerekirse, bizde örne�in bir as�rd�r “gayrimenkulden zarar edilmez” temel varsay�m� hâkim. Do�ru da, neredeyse hiç kaybettirmedi. Ama san�r�m bu durum de�i�ecek ve ülkede gayrimenkul fiyatlar� çok uzun süre eski seviyesine ula�mayacak.

Türk insan�n�n bir as�rl�k yat�r�m tercihlerini kabaca özetlemek gerekirse;
- Alt�n kazand�rd�, en az�ndan zarar ettirmedi ve yast�k alt�nda yerini korudu.
- Faiz makul bir gelir sa�lasa da, baz� yerlerde inanc�n da etkisiyle temel tercih olmad�.
- Bireysel emeklilik gibi i�ler bizim kültüre pek uymad�.
- Döviz bazen büyük kazançlar sa�lasa da bir o kadar da zarar ya�att�.
- Hisse senetleri dar bir kesimin yat�r�m arac� olarak kald�.
- Sanayiye yat�r�m eskisi kadar cazip de�il günümüzde.
- Perakende çekiciydi; ama bundan dolay� olu�an a��r� kapasite kars�zl�k getirdi. ��ler zorla�t�.
- StartUp’lar gençli�in ilgisini çekiyor; ancak ba�ar� oran� henüz dü�ük.

SAADET Z�NC�R� ON YILLAR BOYU SÜRDÜ
Peki son yüzy�lda ülkemizde hep ama hep kazand�ran ne oldu? Gayrimenkul. Özel dönemlerde ufak ini�ler olsa da fiyatlar düzenli olarak artt� ve neredeyse hiç kaybettirmedi. O yüzden, büyük kentlere kapa�� atan herkes, yasal olsun, olmas�n bir arsa veya ev edinmeyi öncelik edindi. �yi de yapt�; çünkü bu ki�ilerin istisnas�z hepsi kazand�. Gecekondu yapan göçmenler d��nda sanayide veya ticarette bir miktar para kazanan giri�imcilerin de nihai yat�r�m alan� hep gayrimenkul oldu. Birkaç tane dükkan veya dairesi olan bunlar�n kira geliriyle yeni mülkler edindi ve bu saadet zinciri on y�llar boyu sürdü.

ARZ �LE TALEP ARASINDA UÇURUM OLU�TU
Bu mülkleri kiraya vermekte zorlananlar her �eye ra�men direndi. Kiray� yüzde on indirmek yerine on sene bo� tutmak ekonomik aç�dan rasyonel olmasa da “emlak piyasas�n�n görünmez eli” taviz vermedi. Çünkü oras�n� kiraya veremese de mülkün de�eri her sene düzenli olarak artt�. Yani temelde bir kay�p ya�amad� yat�r�mc�.

Ta ki bu seneye kadar. Art�k bu saadet zinciri sürdürülebilir de�il; çünkü arz ile talep aras�nda uçurum olu�tu. Fiyatlar sürekli geriliyor. Ben 2019’un bir as�rl�k saadet zincirinin koptu�u y�l olaca��n� dü�ünüyorum. Ve umar�m sonras�nda da katma de�erli yeni alanlara, teknolojiye, markala�maya kayacak yat�r�mlar.

‘EKONOM�K KR�Z’ TANIMI DE��ECEK
Yine bir ba�ka “siyah ku�u” vakas� olarak, muhtemelen iki sene sonra ülkemizdeki “ekonomik kriz” tan�m� da de�i�ecek. Türkiye’nin �imdiye kadar ya�ad�� ekonomik krizlerin tamam�nda döviz kuru h�zl� bir �ekilde katlanarak yükseldi ve TL de�er kaybetti. Buna paralel olarak orta vadede enflasyon ve mevduat faizleri artt�. Y�l baz�nda da ekonomi darald�, yat�r�mlar azald�, güven endeksi dü�tü…

Yani bizde ekonomik kriz = patlayan kur, yükselen enflasyon ve faiz, dü�en üretim ve gerileyen ekonomi �eklinde formüle edilmi� durumda. Ama bunlar aras�nda referans gösterge döviz kuru ve �imdi de birçok ki�i sadece ona bak�yor. Hükümet de bunu bildi�i için kuru stabilize edecek ve faizi dü�ürecek k�sa vadeli tedbirler al�yor. Görece olarak ba�ar�l� da; çünkü makro ve mikro seviyede ekonomik veriler diplerde olmas�na ra�men döviz patlamad�� için hâlâ bir kriz yokmu� gibi davran�labiliyor.

ADINI KOYAMADI�IM ‘�FLAS’ NOKTASI...
�ahsen 2019 y�l�n�n ikinci yar�s�nda ekonominin daha da s�k�nt�ya girece�ini ve ad�n� koyamad��m bir “iflas” noktas�na gelece�ini tahmin ediyorum. Bunun neticesinde döviz kuru ne olur bilemiyorum tabi; ama tarihimizde ilk kez dolar�n bir günde patlamad�� bir ekonomik kriz ya�ayabiliriz. Bu da yukar�daki “kriz” tan�m�n�n de�i�mesine sebep olabilir. Bakal�m…

UMARIM ÇOK A�IR BEDELLER ÖDEMEY�Z
2020’lerde de bizi farkl� bir Türkiye bekliyor olacak muhtemelen. Bunu kesin bir dille söyleyemem; çünkü teoriye ayk�r�. Öngörülebilir olsayd� ad�na “siyah ku�u” denmezdi. Art�k ne olacak bilmiyorum; ama umar�m çok a��r bedeller ödemeyiz ve bu ku�ulardan gerekli dersleri ç�kart�p de�er yaratacak yap�sal reformlar� ba�lat�r�z.

2008 krizinin ard�ndan yazd��m ‘�leri Dönü�üm Kutusu’nun içindekilere de bir daha bakmak gerekecek san�r�m; çünkü dünyada da i�ler iyi de�il. Bu kitab�m 2008 krizinin geçici bir balon �i�mesi de�il, kapitalizmin t�kand�� nokta oldu�u tespitinden yola ç�karak birçok öneri getiriyordu. Herhalde onlar�n da zaman� geldi...