ZENGÝNLÝK, CÝMRÝLÝK VE ACIMASIZLIK

• 1.03.2021
• 4603
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Acar Baltaþ

Her insan, toplum hiyerarþisinde öne çýkmak ister ve bunun sonucu olarak kendi çýkarýný diðer insanlarýn çýkarýnýn önüne koyabilir.

Corona önlemleri nedeniyle iþini kaybeden, günlük kazancýyla yaþadýðý için gelirinden yoksun olan, devletin sýnýrlý sayýdaki kiþiye verdiði son derece düþük gelirle yaþayan insanlarýn, toplam nüfusun yarýsýndan fazlasýný oluþturduðu herkesin bildiði bir sýrdýr. Ona raðmen, bu insanlarýn durumunun düzelmesi için devletten beklenenlerin gerçekleþmesi imkânsýzdýr. Devletin yaptýðý sosyal yardýmlarýn dýþýnda, belediyelerin verdiði sýnýrlý destek bir yana býrakýlýrsa, toplumda yardýmlaþma eðiliminden söz etmek mümkün deðildir. Bu durum, Türk toplumunun özellikleri dýþýnda insan doðasýndan kaynaklanýyor olabilir mi?

ÞANSI BECERÝ ÝLE KARIÞTIRMAYIN!
Beceri, yetenek ve þans, insanýn hayatta baþarýlý olmasýnda önemli rol oynar. Berkeley Üniversitesi’nden Paul Piff adlý araþtýrmacý, zarla oynanan ve önemli ölçüde þansa dayanan “monopol” oyununu, 100 çift katýlýmcýya oynatmýþtýr. Ancak oyun, baþlangýçta deneklerin çektikleri kura sonucu, kazananýn attýðý zarlarýn iki katý hesaplanacaðý þekilde oynanmýþtýr. “Monopol” oyununda yüksek zar atan oyuncu, paraya ve oyun tahtasý üzerindeki varlýk ve olanaklara çok daha kolay ve hýzlý ulaþma imkânýna sahip olur. Araþtýrmacýlarýn kurguladýðý þekliyle oynandýðýnda, oyunculardan biri, hemen baþlangýçta öne geçmekte ve oyunun sunduðu bütün imkânlarý elde etmektedir. Ýlginç olan, ayrýcalýklý konumda olan deneðin davranýþlarýndaki deðiþikliklerdir. “Zengin” oyuncu zar attýktan sonra masanýn üzerindeki karelerde daha sesli ilerlemekte, yumruðunu sýkarak ve kolunu havaya kaldýrarak baþarýsýný kutlamakta, ellerini baþýnýn arkasýna kavuþturarak geriye yaslanýp alanýný geniþletmekte, masanýn üzerine koyulan küçük kurabiyelere elini daldýrarak “fakir” deneðe kýyasla çok daha fazla tüketmekte, rakibine iðneleyici ve alaycý takýlmalarda bulunup maddi varlýðýný teþhir etmektedir.

EMPATÝ VE MERHAMET... 
Araþtýrmanýn çok deðerli bir baþka bulgusu ise oyundan sonra yapýlan deðerlendirmede ortaya çýkmýþtýr. Ayrýcalýklý oyuncular, baþarýlarýný oyun stratejilerine, attýklarý adým ve isabetli alým kararlarýna baðlamýþlardýr. Deneklerin hiçbiri, baþarýsýnýn esas nedeni olan, kendilerini ayrýcalýklý konuma getiren ve bütünüyle tesadüfe baðlý kura atýþýný dile getirmemiþtir. Bu sonuç, insan zihninin kendi avantajýna olan durumu nasýl algýladýðýnýn bir örneðini oluþturmaktadýr. Paul Piff, oynattýðý hileli “monopol” oyununun toplumdaki hiyerarþik yapýyý temsil eden iyi bir metafor olduðunu düþünür. Araþtýrmacýya göre, insanlar refah ve maddi varlýk merdiveninde yükseldikçe empati ve merhamet duygularý azalýr ve sahip olduklarýný “hak ettikleri” konusunda güçlü bir inanç geliþtirirler.

YARDIMSEVERLÝK, GENETÝKTÝR
Bu sonuçlarýn toplum yaþamýna yansýma biçimleri üzerinde durmak gerekir. Sosyal psikologlar, yardým etme davranýþýna “prososyal” davranýþ adýný verirler. Araþtýrmacý P. Piff bunu anlamak için zenginlerin mi, yoksa fakirlerin mi daha fazla yardým etme eðiliminde olduðunu incelemiþtir. Laboratuvara davet ettiði zengin ve fakir insanlara çeþitli tutarlarda para vererek, bunu hiç tanýmadýðý ve bir daha hiç karþýlaþmayacaðý birisiyle ne ölçüde paylaþacaðýný araþtýrmýþ ve yýllýk geliri 15-25 bin dolar olanlar ile 150-250 bin dolar olanlarý kýyaslamýþtýr. Bunun sonucunda düþük gelir grubunda olanlarýn, %44 daha fazla paylaþma eðiliminde olduklarýný bulmuþtur.
Piff, yaptýðý bir baþka çalýþmada, zarla oynanan bir oyunda kazancýný artýrmak için, hangi gelir grubunda hileye sapma eðiliminin daha yüksek olduðunu araþtýrmýþtýr. Bu uygulama sonunda üst gelir grubundakilerin, 50 dolarlýk ödülü almak için 3-4 kat daha fazla hile yaptýðý ortaya çýkmýþtýr. Bir baþka araþtýrmada, çocuk geliþimi laboratuvarýndaki çocuklara ait olduðu özellikle belirtilen þekerleme kavanozundan, üst gelir grubundakilerin iki kat daha fazla þeker aþýrdýklarý saptanmýþtýr! Farklý bir çalýþmada ise, zenginlerin müzakerelerde daha çok yalan söylediklerini; rüþvet almak, müþterilere yalan söylemek gibi ahlâki olmayan davranýþlarý; iþ hayatýnýn gereði olarak, daha kabul edilebilir bulduklarýný saptamýþlardýr.

ÇÖZÜM
Bu bulgular, sadece varlýklý insanlarýn yalan söylediði ve ahlâk dýþý davranýþlar sergiledikleri anlamýna gelmez. Bütün insanlar günlük hayatlarýnda birbirleriyle çeliþen duygularla mücadele etmek zorunda kalýr. Ýnsanlarýn büyük çoðunluðu, hem aynaya bakarak kendisini saygýdeðer bir insan olarak görmek hem de durumun kendisine sunduðu imkânlardan yararlanmak eðilimindedir. Çünkü her insan, toplum hiyerarþisinde öne çýkmak ister ve bunun sonucu olarak kendi çýkarýný diðer insanlarýn çýkarýnýn önüne koyabilir. Laboratuvarda yapýlan bazý küçük müdahalelerin, eþitlik duygusu doðurduðu ve empati geliþtirdiði görülmüþtür. Çünkü gerçekte varlýklý insanlar da evrimsel miraslarý sonucu yardýmlaþma ve toplum olarak yaþamanýn yararlarý konusunda temel bir alt yapýya sahiptir. Örneðin; çocuk fakirliði konusunda sadece 46 saniye süren bir video izlemek, varlýklý insanlara çevrelerindeki dünyaya kayýtsýz kalmamalarý konusunda kuvvetli bir iþaret oluþturmuþ, bu videoyu seyrettikten bir saat sonra, varlýklý insanlarýn da zamanlarýný tanýmadýklarý ve yardýma ihtiyaç duyan insanlara vermek konusunda fakirler kadar cömert olduklarý görülmüþtür.
Bu sonuçlar, araþtýrmacýlarýn baþlangýçta varlýklý insanlarda saptadýklarý, empati ve merhamet duygularýnda eksiklik, hile ve yalana yatkýnlýk, kendi çýkarýyla sýnýrlý ve çevresine karþý kayýtsýzlýk özelliklerinin doðuþtan gelmediðini ve sadece varlýklý insanlara ait olmadýðýný göstermektedir. Uygun bir yaklaþým ile insanlarda empati geliþtirmek, þefkât ve merhamet duygularý doðurmak mümkün gözükmektedir.

SONUÇ
Bill Gates, 2007 yýlýnda yaptýðý bir konuþmada “Ýnsanlýðýn en büyük geliþimi büyük keþiflerde deðil, bu keþiflerle toplumdaki eþitsizlikleri azaltmak konusunda alýnacak yoldadýr” demiþtir. Ýnsanýn hayat karþýsýnda kendisinden daha az þanslý ve ihtiyaç içindeki birisine el uzatmasý, yardým alandan çok, yardým edene yarar saðlamaktadýr. Bunu saðlamak için eðitim sistemi içine bu yaklaþýmý yerleþtirmek, çocuklara kazandýrýlacak çok önemli bir deðerdir. Aileler çocuklarýnýn vicdanýný geliþtirmeye “baþarý” konusuna verdikleri deðerin çeyreði kadar önem vermeleri halinde toplumda yardýmlaþma artacaktýr. Diðer taraftan, sivil toplum örgütlerinin, insanlarda doðuþtan var olan duygularý harekete geçirecek güçlü kampanyalarla toplumdan daha büyük destek görmeleri mümkündür. Böylece tarihi fedakârlýk ve kahramanlýklarla dolu olduðuna inandýðýmýz kültürümüzün parlak yüzünü ihtiyaç duyanlara göstermemiz mümkün olacaktýr.

Kaynakça:
• Piff, P. K. (Nisan 2013). Does money make you mean? Ýnternet [Uygun eriþim]: 
http: // www. ted.com / talks/paul_piff_does_money_make_you_mean
• Piff, P. K. ve ark. (2010). Having less, giving more: the influence of social class on prosocial behavior, Journal of personality and social psychology, 99. 5: 771.
• Piff, P. K. ve ark. (2012). Higher social class predicts increased unethical behavior, Proceedings of the National Academy of Sciences, 109. 11: 4086-4091.