BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

"ROTA YOKSA SEYAHAT YOK"

1.08.2023
2146
facede

�niversite s�nav sonu�lar� a��kland�. �niversite adaylar� gelecek yolunda en �nemli kararlar�ndan birini veriyor. Do�. Dr. G�rkem �lda�'�n haz�rlad�� e�itim program� 'Yolun Ba��ndayken', gen�lerin karar verirken kendilerine hangi sorular� sormas� gerekti�ine odakland�. Sinirbilim Uzman� ve Yazar Prof. Dr. Sinan Canan, G�rkem �lda�'�n sorular�n� yan�tlad�. ��te Prof. Dr. Sinan Canan'dan gen�lerin tercihlerine ��k tutacak, kendilerini tan�malar�na yard�mc� olacak alt�n tavsiyeler?

BEN NE YAPMAK �Ç�N BU DÜNYAYA GELD�M?

Birçok genç arkada��ma hayalini sordu�umda bana meslek isimleri söylüyor. Ben klinik psikolog olaca��m. O bir hayal de�il, o bir meslek ad�. Diyelim ki bir seyahate gideceksiniz, yolculuk plan� yap�yorsunuz ki hayat zaten bir yolculuk. Hep �unu soruyorsunuz: Otobüsle mi gideyim, uçakla m� gideyim, otostop mu yapay�m? Arada birileri diyor ki, ‘Nereye gideceksin?’ ‘Onu bo� ver’ diyorsun. �imdi nereye gidece�imizi bilmedi�imiz takdirde ula��m yöntemleriyle ilgili yapaca��m�z bütün konu�malar nas�l bo� hale gelirse biz, özellikle meslek tercihinde ‘o bölüme mi gideyim bu bölüme mi gideyim’ tart��malar� aras�nda, ‘ben nereye gitmek istiyorum’ sorusunu pek soramaz hale geliyoruz. Çünkü asl�nda yol ya da yolculuk arac� amaç haline gelmi� oluyor. Paran�n da uçak, araba gibi bir araç oldu�unu unutuyoruz. Esas her insan�n kendine sormas� gereken soru ‘ben dünyada istedi�im her �eyi elde etsem de yar�n sabah ne yapaca��m?’ sorusudur. Yani ben ne yapmak için bu dünyaya geldim? Bir mesle�i, bir mesle�in e�itimini veren bir üniversiteyi tercih edince sanki hayat�m�z�n her �eyi orada belirlenecekmi�, o bizim kaderimiz olacakm�� gibi dü�ünüyoruz. Madagaskar'a, Zanzibar’a, Hindistan'a gitmek isteyin. Siz oda��n�za karar verdikten sonra her �ekilde oraya gidersiniz ama ben uça�a binmek istiyorum dedi�inizde kendinizi nerede bulaca��n�z� bilemeyebilirsiniz. Nereye gidece�inizi biliyorsan�z belki girdi�iniz bir yol size iyi hizmet etmeyebilir, onu her an de�i�tirebilirsiniz ama burada hedefi bilmek çok önemli. Rota yoksa seyahat yok.

NEY� YAPARKEN KEND�N� �Y� H�SSED�YORSUN?

Ancak biz özellikle genç ya�lar�ndan itibaren ki�inin kendini gözlemlememesi için elimizden ne gelirse yap�yoruz. Onu derslere, yar��lara, birtak�m ko�ullara bo�uyoruz ve hayatta gerçekten keyif ald��m�z �eylerin neler oldu�unu bile bilemeyecek hale geliyoruz. Genç arkada�lar�m�za soruyorum: Sen neden keyif al�yorsun? Diyor ki: Ben oyun oynamaktan ho�lan�yorum. Oyun oynamak senin keyif ald��n bir �ey de�il. Oyun oynamak senin keyif sistemini suistimal eden bir uygulama. Sen gerçek hayatta birebir sana bir �eyler katt��n� dü�ündü�ün neyi yaparken kendini iyi hissediyorsun? Neyi yaparken s�k�l�yorsun? Bir insan erken ya�larda bunlar� izlemeyi ö�renmeli. Bunun yeri asl�nda ortaokul, lisedir ama vakit yok. Yeteneklerinizi aç�kça ortaya koyabilece�iniz her bir proje, her bir f�rsat size diyor ki: Sen de �öyle kuvvetli bir taraf var. Hele bir de onu yapt��nda, gerçekle�tirdi�inde zihinsel bir ödül ve ‘tamam’l�k hissediyorsan, iyi ki bunu yapt�m diyorsan onu bir cebe koymak laz�m.

HAYAT YOLCULU�U ��MD�, �U AN, BURADA YA�ANIYOR

�öyle bir tuzak oluyor. Bir genç arkada��m�z diyelim müzikte, sanatta, konu�mada, matematikte bir alanda iyi ve o alanda iyi oldu�u zaman bütün hayat�n� o iyi oldu�u alanda geçirmesi gerekti�ini dü�ünmeye ba�l�yor. Halbuki insan o kadar çok yönlü bir varl�k ki, hayatta birçok �eyle u�ra��rs�n�z ama yar�n hayat �artlar� kar��n�za öyle bir kombinasyon ç�kar�r ki ta derinlerden bir yerden getirdi�iniz baz� gizli yeteneklerinizden a�ikar olanlar� bir harman yaparsan�z ortaya benzersiz bir �ey ç�kar. Hayat yolculu�unun maalesef algoritmaya ve tarife gelmedi�ini, buna uygun olmad��n� unutuyoruz. Hayat yolculu�u �imdi, �u an, burada ya�an�yor. �imdi, �u anda ve burada kalamaman�n ne kadar, bize ömür boyu, pahal�ya mal oldu�unu görüyorum. Ben �u anda ne yapmak istiyorum, gerçekten 20 y�l sonras�na dair neyi hayal ediyorum? Birçok genç arkada��ma hayalini sordu�umda bana meslek isimleri söylüyor. “Ben klinik psikolog olaca��m.” Yani o bir hayal de�il o bir meslek ad�. Nas�l bir insan olmay� bekliyorsun? Etraf�nda kimler var? Ne yiyip ne içiyorsun, neyle u�ra��yorsun, hangi �artlarda kendini mutlu hissediyorsun? Böyle bir s�k�nt� var. Sonra ne oluyor ba�kalar�n�n hayallerini ya��yorsunuz ve yüzde 80 mutsuz oluyorsunuz.

HATALI TERC�H YAPMI� K��DEN TAVS�YE ALINMAZ

Bir bölümle ilgili tavsiye alacaksan temel kural� söylüyorum. O bölümü okumu�, o mesle�i yapm�� iyilerden tavsiye alacaks�n. Mesela biyolojiyi merak ediyorsun, Aziz Sancar'dan tavsiye alacaks�n. Ancak bu meslekte kendini bulmu� insanlar, bir �ey söyleyebilir. Hatal� tercih yapm�� ki�iden tavsiye al�nmaz. Gerçekten kendi ruhunu bulmu� insanlardan biri olmak istiyorsak mesle�inde kendini bulmu� insanlara dan��mam�z laz�m. Memnuniyetsizlik nadiren i�in kendisiyle ilgili olur. O, ki�inin i�te kendisini bulmas�yla ilgilidir. Temel sorunumuz bir �ey olmaya niyet etti�imizde en iyisi olmaya niyet etmememiz. Bizi s�radan olmaya haz�rl�yorlar. Parmak izimden bir tane daha var m�? Ne i� yaparsak yapal�m nev-i �ahs�na münhas�r bir hale çevirebilece�imizi unutmamal�y�z. Mecburiyetimiz bu. Dünyada ne yap�yorsak bize has yapaca��z.

�NSANIN O KADAR ÇOK SEÇENE�� YOK

Ça��n krizi seçenek krizi. Seçenek bollu�u her zaman iyi bir �ey de�il. Hatta ço�u zaman zihnimizi bloke ediyor. �imdi mesela genç arkada�lar�m tercih yaparken yüzlerce seçenekleri oldu�unu dü�ünüyor ve bunlar�n aras�ndan seçim yaparken ciddi bir gerilim ya��yorlar. Halbuki insan�n o kadar çok seçene�i yok. Gerçekten ula�abilece�imiz �ey bir tanedir. O bir tane �ey de kendimizle sohbet ederken zaten arkadan kendisini duyurur. Rock y�ld�z� m� olmak istiyorsun? Birilerine yard�mc� m� olmak istiyorsun? Elemek ilk yapmam�z gereken �ey. �nsan zihni ‘de�illeme’yle çal��r. Önce bir ‘de�illeri’ atar�z, sonra neyin ne oldu�unu daha net görürüz. Öncelikle bizim önümüze konmu�, bizim seçene�imiz gibi görünen �eylerden bizim olmayanlar� bir eleyelim; çok az kald��n� görece�iz. �u özgürlü�ü hiç unutmayal�m: Ya��n�z kaç olursa olsun, o yolda ne kadar ilerlemi� olursan�z olun, her an vazgeçebilirsiniz. Her an de�i�tirebilirsiniz ama bunun için bir �art var. Bir seçim yapt��n�zda yeterince arkas�nda durmal�s�n�z.