BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

YILDIRMA (MOBB�NG): �� YER�NDEK� SESS�Z KR�Z

1.11.2023
643
facede

Y�ld�rma (mobbing) deyimi, Latincede "dalgalanan kalabal�klar" anlam�na gelen mobile vulgus s�zc�klerinden gelir. Y�ld�rma, temelde d�zensiz insan kalabal�klar� taraf�ndan uygulanan ve kural tan�maz bir �iddete varan s�r� yakla��m�. Topluca etraf�n� sarmak, �evresine ��mek anlam�na gelen bir t�r �ete davran��. �ngiltere'de daha �ok "day�lanma" olarak an�l�r, ABD'de ise yak�n zamanlara kadar "taciz" olarak d��n�l�rken, son y�llarda ayr� olarak ele al�n�yor.

Y�ld�rma kavram� ilk kez, hayvan topluluklar�n�n, kendilerinden daha güçlü bir y�rt�c� hayvan�n sald�r�s�ndan korunmak amac�yla ba�vurduklar� “püskürtme davran��” için kullan�lm��. Örne�in kazlar bir tilkiyi kaç�rmak için toplu halde canh�ra� sesler ç�kararak üzerine yürür. 1980’lerde �sveçli bilim adam� Dr. Heinz Leymann benzer davran��lar�n i� yerlerinde yayg�n oldu�unu gözleyerek bu alanda çal��malara yöneldi. �sveç ve Almanya’da yapt�� çal��malarda i� yerlerinde “zor” insanlar olarak nitelenen birçok çal��an�n gerçekte öyle olmad��n� saptad�.

ABD’de 1990’lardan sonra, y�ld�rman�n �irketlere maliyeti üzerinde durulmu�, bu ülkede 130 milyon çal��an�n y�ld�rmadan çe�itli derecelerde zarar gördü�ü hesaplanm��. 1990’daki bir ara�t�rma, �sveç’te i� gücünün yüzde 3,5’inin sistemli bir y�ld�rmayla kar��la�m�� oldu�unu göstermi�, intiharlar�n yüzde 15’inin i� yerinde y�ld�rmayla ilgili oldu�u ileri sürülmü�. �ngiltere’deyse, çal��anlar�n yüzde 50’sinin en az bir dönem y�ld�rma davran��yla kar��la�t�� savunuluyor. Hiç ku�kusuz ülkemizde de okullarda, gençler aras�nda, her nitelikte kurumda çe�itli örselenmeler ya�an�yor. Ne var ki ülkemizde gündeme gelmemesinin bize göre ba�l�ca iki nedeni var:

1- Kol k�r�l�r, yen içinde kal�r yakla��m�: Türk kültürü genelde yüzle�meye aç�k de�ildir. Bu tür sorunlar ço�unlukla bireysel düzeyde çözülmeye ya da örtülmeye, ac�lar� teselliye, hatta inkar edilmeye ve bast�r�lmaya çal��l�r. Sorun topluluk önünde tart��lmaz ve ad� konmad�� için toplumsal çözümler üretilemez.

2- Aile deste�i ve dayan��mas�n�n gücü: Toplumsal dönü�ümlere ra�men aile, Türk kültüründe hala çok güçlü bir kurum. Ya�anan sorunlar kar��s�nda aile bireyleri, giderek akrabal�k ve hem�erilik gruplar� ki�iye kol kanat gerer ve ac�lar� kendi içinde eritir. O nedenle de y�ld�rma, bireyci Bat� toplumlar�nda gözlenen ciddi hastal�klar ve intihara varan a��r boyutlara ula�maz.

�� yerinde y�ld�rma davran��n�n boyutlar�

Y�ld�rma hareketi, harekete önderlik eden ki�inin özelliklerine, hedef al�nan ki�inin dayanma gücüne ve kurum kültürünün özelliklerine ba�l� olarak, çe�itli biçimlerde sergilenir. Bunlar be� grupta toplanabilir.

1- �leti�im ve ifadenin k�s�tlanmas�: Hedef al�nan ki�inin üst yöneticisi ve çal��ma arkada�lar�yla ileti�imi engellenir, sürekli olarak sözü kesilir, susturulur, azarlan�r, sözlü ve yaz�l� tehditler al�r.

2- �� ve özel ya�am�n örselenmesi: Önemli görevler verilmez, görevleri k�s�tlan�r, anlams�z i�ler verilir, i� yükü art�r�l�r, maddi zarara sebep olmas�na ortam haz�rlan�r.

3- Sosyal ili�kilerin engellenmesi: Ki�iyle konu�ulmaz, konu�ma giri�imlerine kar��l�k verilmez, ayr� bir çal��ma alan�na yerle�tirilir, “yokmu�” gibi davran�l�r.

4- �tibar�n zarar görmesi: Arkas�ndan kötü konu�ulur, as�ls�z dedikodu yap�l�r, mesleki yetersizli�iyle alay edilir, mimikleri, yürüyü�ü, sesi taklit edilir, politik veya dinsel görü�leri küçümsenir, özel hayat�yla ilgili imalarda bulunulur, küçük dü�ürücü isimler tak�l�r, kararlar� sorgulan�r, cinsel imalarda bulunulur.

5- Sa�l�� olumsuz etkilemesi: Bedensel olarak zorlay�c� i�ler yapmaya mecbur edilir, bedensel �iddet kullanarak tehdit edilir, korkutulur, bedensel ve cinsel taciz uygulan�r.

Kurumlar ne yapmal�?

Y�ld�rma sendromu, �irketlerde verimlilik, kârl�l�k ve çal��an ba�l�l��nda ciddi azalmalara neden olur. Çal��anlar�n dikkati i�ten ve hedeflerden, entrikalara ve taktiklere kayar; ekip çal��mas� imkans�zla��r. �irketlerin en de�erli insan gücünde büyük kay�plar olur. Ne var ki, �irket yönetimleri izin vermez ya da göz yummazsa, y�ld�rman�n ciddi boyutlara ula�mas� engellenebilir. Yüksek maliyetli sonuçlarla kar��la�mamak için al�nmas� gereken önlemler �unlar:

1- Durumla yüzle�me ve fark�ndal�k yaratma: �� yerinde duygusal taciz yeni bir olgu de�il. Ancak olgunun “ad�n� koymak” ve yüzle�mek önlem al�nmas�n� kolayla�t�r�r.

2- E�itim düzenleme: Çal��anlar duyarl�l�k kazanmak ve belirtileri fark edebilmek için e�itilmeli. Örne�in �sveç Ulusal �� Güvenli�i ve Sa�l�� Kurulu 1989’dan bu yana tüm i�letmelere çe�itli e�itim malzemesi sa�l�yor ve e�itimleri te�vik ediyor.

3- Y�ld�rmaya kar�� etik kurallar olu�turma: Çal��anlar�n hal ve hareketlerini düzenleyen i�letme yönergeleri y�ld�rmaya kar�� kurallar� da içermeli.

4- Çat��ma çözme yöntemlerini yayg�nla�t�rma: Kurum içinde çat��ma çözme e�itimleri uygulanmal�, çat��ma çözme mekanizmalar�na i�lerlik kazand�r�lmal�.

Sonuç

Aile ba�lar�n�n ve sosyal deste�in güçlü oldu�u, toplulukçulu�a ve aidiyete dayanan Türk kültüründe, y�ld�rman�n bireylerin bu denli y�pranmas�na izin vermedi�ine tan�k oluyorum. Yine de bu gözlem, ülkemizde y�ld�rma olgusunun olmad�� anlam�na gelmiyor. O halde, bu olguyla do�ru mücadele edebilmek için onu yak�ndan tan�mak gerekiyor. �� dünyas�n�n giderek daha yar��mac� bir nitelik kazanmakta oldu�u ülkemizde, verimli ve kârl� oldu�u kadar insana sayg�l� i� yerleri olu�turmak için y�ld�rma belirtilerini zaman�nda fark edip önlem almak, ça�da� yöneticilere dü�en önemli bir görev.