GERÇEKLER BÜKÜLÜNCE, ALGILAR YÖNLENDÝRÝLÝNCE...

• 1.11.2020
• 5034
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Canan Ercan Çelik

Yeterince ve cesaretle soru sormalý, anlamlar üzerinde daha derin düþünmeli, bilgi ve verilere eriþtiðimiz yöntemleri, platformlarý sorgulamalý, dayatýlanla yetinip kolaya kaçmamalýyýz.

“Gerçek, ona inanmaktan vazgeçtiðinizde bile kaybolmayan þeydir.” Philip K. Dick

Ýyi tanýmlama ile tuhaf bir yýlýn son iki aylýk dönemine girdik. Bu dönemin benim için bir baþka kritik yaný, 55. yaþýmý tamamlýyor olmam. Doðal olarak, bu yaþýma ve ardýndan 2020 yýlýna girerken, iyi dileklerimle beraber, bambaþka hayâllerim ve öngörülerim vardý. Oysa hayat, bu yýl bilmediðim yerden sorular, sorunlar ve fýrsatlar sundu bana. Epey kýsýtlý þartlarda, çokça içe dönük geçen bu süreçte yokluk ve yoksunluklara yeni anlamlar ve var olanlara bambaþka deðerler yükler oldum. 

“HER NE OLURSA OLSUN HAYAT DEVAM EDÝYOR” TATMÝNÝ 
Çoðunluðun aksine izole yaþayýp, salgýna dair bilimsel önerileri birebir uygularken, evimizde bir anda hem iþ yeri hem okul hem de mesken kimliklerini bir potada eritmek durumunda kalýnca, yaþam biçimimiz ve iliþki kurma yöntemlerimiz ister istemez köklü þekilde deðiþti. Ýnternet; yeni düzenin, düzlemlerin hayat damarýna dönüþürken, sanal toplantýlar, sosyal medya uygulamalarý, e-ticaret platformlarý vazgeçilmezimiz oldu.  Parmaðýmýzýn ucuyla dünyayý yönetiyor olmanýn hazzý ve “Her ne olursa olsun, hayat devam ediyor” tatmini sürerken, koca bir fil evimizin ortasýna gelip oturmasaydý iyiydi. Elektrik kesilince ne yapacaðýmýzý bilememeyi, telefon þarjýmýz biterse çýplak kalmýþýz gibi hissetmeyi ya da internete baðlanamazsak adeta hasta olmayý kastetmiyorum. Kast ettiðim, özgür irade ile seçimler yaptýðýmýzý, sonsuz bilgi ve kaynak ortamýndan beslendiðimizi, objektif davrandýðýmýzý, akýþa, içeriðe hâkim olduðumuzu sanýrken, bizi bize aksettiren algoritmalarla dar, taraflý, sýðlaþan bir dünyanýn parçasý olma halimiz. Fiilen giderek kutuplaþan, kalýplara dökülen, önyargýlarýn þekillendirdiði açýlarla hayata bakmaya baþlamamýz. 

BAZI ÇIKAR GRUPLARININ MANÝPÜLASYONU... 
Umarým bu karmaþýk ifadeleri örneklere dökersek daha anlaþýlabilir hale getirebilirim. Bir internet arama motorunda “Covid-19 ya da iklim deðiþikliði nedir?” yazsanýz, karþýnýza çýkan bilgiler, veriler ve tamamlayýcý türev sorular sizin o döneme kadar sanal alemde sergilediðiniz tercihlere, diðer araþtýrmalara, beðenilere, yorumlara, neyi izlediðinize, okuduðunuza, ne kadar vakit ayýrdýðýnýza, iletiþim aðýnýzdaki eðilimlere ve benzeri verilere göre oluþturulmuþ kimliðinize göre karþýnýza çýkacak. Yani bilimsel veriler, tanýmlarla dünya genelinde bir mesele olarak ya da þehir efsanesi, bazý çýkar gruplarýnýn manipülasyonu, komplo teorileri yelpazesi içinde uygun bir açýdan sunulacak.  

64 TIKLAMA, HAKKIMIZDA BÝR FÝKÝR OLUÞUMUNA YETERLÝ 
Malum; kendimizi seviyor, önemsiyor, bize benzeyenleri de pek beðeniyoruz. Algoritmalar da bu zaafý çözmüþ, izdüþümlerimizi, sesimizi bir güzel büyütüp yankýlýyor, hatta bunlarý kendi içinde bizim olduðumuzdan daha tutarlý þekilde iþleyip yönetici özetleri hazýrlýyor. Biz savrulsak dahi, onlar savrulmuyor. Ýddia o ki, 64 týklama hakkýmýzda bir fikir oluþumuna yeterli bazý saðlýyor. Sonra sistemde temel bir veri, tüketici kimliði olarak ince ince iþleniyoruz. Algoritmalar ve benzeri toplumsal mühendislik yaklaþýmlarý, zamanýnda verimlilik saðlamak ve hayatýmýzý kolaylaþtýrmak üzere ortaya çýkmýþlarken, giderek ölçü kaçmýþ durumda. 

KAFAMIZ BÝR DÜNYA! 
Gördüðümüz reklamlar, arama motorlarýndaki seçenekler, sosyal medya paylaþýmlarý, haber akýþlarý, karþýmýza çýkan “Ýzle, dinle” önerileri ve benzerleri, bize özel reçeteler ile yutulacak haplar gibi önümüze býrakýlýyor. Bizlerde, bu haplarý yuttukça “Kafamýz bir dünya” olarak yolumuza devam ediyoruz.

AKAN ABDULA: TANIMLAYAMAZSAN, DURDURAMAZSIN 
FutureBright ve Davranýþ Enstitüsü Kurucusu Akan Abdula’nýn “Tanýmlayamazsan, Durduramazsýn” baþlýklý bir Tedx konuþmasýný izlemiþtim. Doðduðu ve þimdi bölünmüþ olan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ile ilgili gerçek ötesi gerçek (post truth), olgusal dünyayý anlatmýþtý. Devletin her þeyi düþündüðü, planladýðý, neye inanýlacaðýný, nasýl yaþanacaðýný, nasýl davranýlacaðýný, iyiyi, kötüyü, doðruyu söylediði, sorgulamadan uygulanmasýný beklediði bir düzendeki hayatý. Benzer þekilde, bir baþka kapalý rejim olan Arnavutluk’ta, Enver Hoca’nýn halkýný, ülkelerinin dünyanýn en büyük güçlerinden biri olduðuna ve sürekli tehdit altýnda bulunduklarýna inandýrýp, nüfusun 1,6 ile 2,8 milyon kiþi arasýnda deðiþtiði bir süreçte, neredeyse her kilometreye 6 korugan (beton sýðýnak) düþecek þekilde 173 bin 373 ünite inþa ettirmesini bir baþka gerçek ötesi, yaratýlmýþ gerçeklik örneði olarak vermiþti.

YALAN HABERLERE MARUZ DURUMDAYIZ 
21. yüzyýlda “Özgürlükler dünyasýndayýz” derken hem algoritmalarýn hem de bükülmüþ gerçeklerin arasýnda kaldýk. Bir taraftan kendi yanký odalarýmýzdan çýkmak giderek zorlaþýrken, bir taraftan da gerçek ötesi gerçeklere, gerçeðe kýyasla 6 kat hýzla yayýldýðý bilinen yalan haberlere maruz durumdayýz. Teknolojik geliþmeler, insani zaaflarýmýz, birçok perspektifte kutuplaþma eðilimlerimiz, hýrslarýmýz, önyargýlarýmýz, politik görüþlerimiz olasý etkilerin þiddetini de derinliðini de artýrýyor. Bize benzemeyenleri duymuyor, dinlemiyor, söyledikleri gerçek olsa dahi itibarsýzlaþtýrabiliyoruz. Böylece, giderek kendimizi norm ve normal olduðumuza inandýrýyor ve bir hiper-normal yaratýyoruz. 

GERÇEKLERÝ, BÝR TÜR GÜRÜLTÜNÜN ÝÇÝNDE BOÐABÝLÝYORUZ 
“Gerçeðin gerçek olmaktan gelen bir gücü vardýr.”  Arthur Schopenhauer
Durum yeterince çetrefilli deðilmiþ gibi, ortama farklý elementler ve küçük yönlendiriciler katmaktan da kendimizi alýkoyamýyoruz. Kelimeleri farklý þekillerde kullanarak algýyý þaþýrtýyor, araþtýrma yöntemlerini sürekli revize edip referanslarý bulandýrabiliyor, ýsmarlama veriler, ateþli taraftarlar yaratýp gerçekleri bir tür gürültünün içinde boðabiliyoruz. ‘Ekonomik küçülme’ yerine ‘negatif büyüme’ denmesine kulaðýmýz alýþmamalý ya da ülkemizde manþet iþsizlik oraný azalýrken, son bir yýlda iþgücüne dahil olmayan ve çalýþabilir kiþi sayýsýnýn 2.7 milyon artmasý aklýmýzý kurcalamalý. 

GERÇEK ÖTESÝ GERÇEKLERLE YAÞAMAK
Yeterince ve cesaretle soru sormalý, anlamlar üzerinde daha derin düþünmeli, bilgi ve verilere eriþtiðimiz yöntemleri, platformlarý sorgulamalý, dayatýlanla yetinip kolaya kaçmamalýyýz. Hayata sadece kendi gözlüklerimizle deðil, baþkalarýnýn gözlerinden bakmayý da baþardýðýmýzda, zor olaný seçip kendimize ve yaþadýðýmýz topluma emek verdiðimizde, çok sesliliði, çeþitliliði benimsediðimizde, bizlere dayatýlan gerçeklerin ötesini görme, atfedilen kimlikleri aþma, özgür irademize sahip olma þansýmýz var. 
Aksi halde, gerçeklerle deðil, kendimize göre, gerçek ötesi gerçeklerle yaþamayý seçtiðimizi bile ayrýþtýramadan ömürlerimizi tüketeceðiz...