BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

�ÜPHEL� BEYAZ BO�LUKLAR!

1.03.2021
5085
facede

Bir ba�ka bene, bir ba�ka topluma, bir ba�ka �lkeye, bir ba�ka d�nyaya yol alabilir miyiz?

“Seninle ayn� dili konu�uyoruz diye, biraz da s�rf bu yüzden beni anlayaca��na inanarak seviniyorum. Düpedüz seviniyorum. Ayn� sözcükleri biliyoruz ya, belki o sözcüklerle ayn� cümleyi kurar�z, ayn� cümleyi severiz diye yaz�yorum. Bu ne zay�f; fakat ne heyecan verici bir ihtimal! Biliyorsun de�il mi, benim gibiler s�rf bu ihtimal için ömürlerini verdiler. Ha, bak �imdi buras� mühim: Yine olsa yine verirler. Ömür ne ki nihayetinde! Bundan güzel neye verilebilir ki! Dü�ünsene.” (*)
Ece Temelkuran

II. Abdülhamit, büyük ihtimal ayn� sözcüklerin olur da ayn� cümleye gidi�inden, içerece�i anlamdan, uyand�raca�� hislerden, tetikleyece�i eylemlerden çekindi�inden, tahta geçi�inden k�sa süre sonra “Matbuat, kanunlar dairesinde serbesttir” deyip, Dahiliye Naz�rl�� bünyesindeki Matbuat Müdüriyeti’nce ön denetimleri ba�latm��t�. Baz� sözlerin, konular�n yasakland��, yasaklara uymayan gazetelerin kapat�ld��, mizah dergilerine ruhsat verilmedi�i, asl�nda sava��n neden oldu�u ekonomik sorunlarla gazete sat��lar�n�n iyice azald��, geriye suya sabuna dokunmayan “tahsisat” gazetelerinin kald��, hatta onlar�n bile padi�ah�n gadrinden kurtulamad�� bu dönemde, tabi ki Kanun-i Esas-i de rafa kald�r�l�p, Meclis de kapat�lm��t�.

BASMAHANE N�ZAMNAMES�
Sansürler, Basmahane Nizamnamesi (1888) ile iyice �iddetlenmi�ti. Yeni kurallar sadece matbaac�lara de�il, kitapç�lara, harf dökümcülerine, süreli yay�nlara, her türlü resim, tasvir, madalya, arma bas�p satanlara da uygulanm��, i� yapabilmeleri için “padi�ah�n hakk�na ve devlet yarar�na dokunur” yay�nlardan kaç�nacaklar�na dair bir taahhütname imzalamalar�n� gerektirmi�ti.
As�l, Padi�ah Hazretleri’nin ba�katibi Kara Tahsin Pa�a imzas�yla yay�mlanan gizli ve varl�� net olmayan bir yönetmelik vard� ki, gazeteci ve matbaac�lar uyum sa�layabilmek için ne yapacaklar�n� bilememi�, asl�nda iklimi de bu kurallar �ekillemi�ti. Yönetmelik özetle �öyleydi:

1 Sultan’�n sa�l��n�n iyili�i, hasad�n bollu�u, ticaretin ve sanayinin ilerlemesi maddelerine öncelik verin.
2 Ahlâk aç�s�ndan maarif naz�r�nca onaylanmam�� hiçbir dizi roman� yay�mlamay�n.
3Bir say�da bitmeyecek edebi ve ilmi yaz�lar yay�mlamay�n. “Devam� var” deyimini kullanmay�n.
4Bir makalede beyaz bo�luk ya da birkaç sat�rl�k noktal� yerler bulundurmaktan kaç�n�n. �üphe uyand�r�r.
5�ahsiyetlerden, özellikle yöneticilerin yolsuzluklar�, suçlar� ve hatalar�ndan bahsetmekten kaç�n�n.
6Ki�ilerin ve gruplar�n yönetim aleyhindeki �ikâyet ba�vurular�n� yay�mlamay�n.
7Her türlü tarihi ve co�rafi isimleri kullanmay�n.
8Yabanc� yöneticilere suikastlardan ve d��ar�daki ayaklanmalardan bahsetmeyin.
9Bu yönetmelikten gazetelerde bahsetmek de yasakt�r.

AFOROZ ED�LEN KEL�MELER!
Matbaalar�n, Zaptiye Nezareti alt�na girdi�i, kitaplar�n sansüre u�rad�� ya da külliyen yasakland��, postalar�n okundu�u, muz�r (zararl�) sözcükler listesinin dili delik de�ik etti�i bu dönemde Halid Ziya (U�akl�gil) ve Tevfik Fikret yazamaz olmu�tu. Ço�u ki�inin bildi�i burun, y�ld�z, tepe gibi sözcüklerin yan� s�ra; adalet, avam, anar�i, beynelmilel, cemiyet, cumhuriyet, Darvinizm, demokrat, diktatör, disiplin, grev, hafiye, hak, hürriyet, ihtilal, ink�lap, irtica, irtiyab (ku�ku), istibdat (bask�), isyan, klik (hizip), konservatör (tutucu), memorandum, müsavat (e�itlik), oportünist, radikal, randevu, sansür, sosyalizm, suikast, vatan ve zulüm ise aforoz edilen kelimeler içindeydi.

KÜLTÜREL ETK�LE��MLER �Y�CE AZALDI
Dile yap�lan müdahaleler; bilimsel yay�nlar�n, edebi eserlerin, tiyatrolar�n, asl�nda sanat�n her kolunun, “Rengi, tasar�m� sak�ncal�” diye sanayi ürünlerinin, en önemlisi gerçeklerin imparatorluk s�n�rlar�nda yer bulmas�n� engelledi. Yetmedi jurnalciler ve yap�lanlara alk�� tutanlar türedi, bilgi ak�� ve kültürel etkile�imler iyice azald�. Kaybolan sözcüklerle duygular�n, dü�üncelerin s�n�rland��, s�radanla�t��, bask� ortam�nda giderek kaba, teksesli, çok tekrarl�, s�� ve korkuyla beslenen bir tonla ifade edildi�i bir düzen hâkim oldu.
Sözcüklere sahip ç�kmak kim oldu�umuzu hat�rlamak, yan yana durabilmek, ba� kurmak, dertle�mek, dü�ünmek, ba��rmadan ve basmakal�p ifadelerle s�n�rl� olmadan tart��abilmek demek...

Dr. Kerem Dündar’�n dedi�i gibi, bilmek, anlamak anlam�na gelmiyor. Anlaman�n da anlay��a dönü�mesi için çat��ma gerektiriyor. Bunun için sözcüklere, ses vermeye ve nezaketle tart��maya, duygu ve dü�üncelerimizi ifade etmeye, dinlemeye, birbirimizden ö�renmeye, bo�luklardan, ana fikri bize b�rak�lm�� noktal� yerlerden �üphelenmemeye, aksine merak etmeye, emek vermeye ihtiyac�m�z var.

BU SORUYU, ARA SIRA KEND�M�ZE SORSAK...
“Hiç ve Her. Bu ikisi aras�nda gidip geliyoruz nihayet. Hem hiçiz hem her. Kat�ks�z bir çocuk merak�yla soruyorum ey okur, sen ömrünü neye veriyorsun?” (*)
Ece Temelkuran

Bu soruyu ara s�ra kendimize sorsak, hiç ve her aras�nda gidip gelirken ömürlerimizi ne ile dokudu�umuza baksak, 200 kelimeye hapsolmasak, dilimizle birbirimizi yaralamasak, aksine yaralar�m�z� sarsak, bilgiyi, birikimleri aktarabilsek, hayâl kurabilsek, ele�tiri ile büyüsek, gürültüye prim vermesek, duygular�m�z�, dü�üncelerimizi, davran��lar�m�z� iyiye, güzele yönlendirsek, sözcüklerden köprüler kursak; bir ba�ka bene, bir ba�ka topluma, bir ba�ka ülkeye, bir ba�ka dünyaya yol alabilir miyiz?
Ve o zaman “Ömür ne ki nihayetinde! Bundan güzel neye verilebilir ki! Dü�ünsene.” diyebilecek bir baz yaratabilir miyiz?

(*) Okura Mektup ‘Bu Da Geçer –
Ece Temelkuran’
(**) Kaynak: II. Abdülhamit'in 'muz�r'la
sava�� – Ay�e Hür (Radikal)