DÝJÝTALLEÞME HER DERDE DEVA MI?

• 1.07.2021
• 1517
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Prof. Dr. Emre ALKÝN

Biliþim, dijitalleþme ve teknoloji üzerine bir konferansa katýldým. Konuþma sýrasý bana geldiðinde, önce iþin temeline gitmenin doðru olacaðýný düþünerek, bazý sorular sordum...

Fazla sýkmadan ekonomi tarihinde bir gezinti yaptým. Öncelikle "rasyonel insan" tarifiyle baþladým. Ardýndan da "ihtiyaç" kavramýný ele aldým. Sonunda da çocukluðumuzda bize tarif edilen rasyonelliðin, bugünkü tarifinden farklý olduðunu, insanlarýn artýk ihtiyaçlarýný deðil, ihtiraslarýný tatmin edemediði zaman üzüldüðünü anlatmaya çalýþtým. Elbette öncelik tespitini doðru yapamayan insanlarýn adalet duygusundan giderek uzaklaþacaðýný da ekledim. 

ÖNCE ADALET!
Hâl böyleyken, yapay zekâ ve dijitalleþmenin, iþlemlerin ve faaliyetlerin hýzýný artýrdýðýný kabul ederken, yukarýda bahsettiðim sebeplerden dolayý adaletin olmadýðý bir yerde yüksek teknolojinin insanlýða bir fayda getirmeyeceðini, aksine þartlarý daha da olumsuz hale getirebileceðini söyledim. “Bu gidiþle dijitalleþmenin bizi götüreceði iki yer var” diye ilave ettim:
1. Devlet Kapitalizmi
2. Küresel Þirketlerin Kolonizasyonu
Ben tam bunlarý anlatýrken, aklýma geçenlerde EIU'nin (Economist Intelligence Unit) paylaþtýðý bir grafik geldi. Özel þirketlerde verim artarken, mavi yakalý ve sade beyaz yakalýlar bundan yeterince pay alamýyor; ama þirketlerin en üst seviyesinde bulunan profesyoneller verim oranýndan daha fazla ücret ve yan haklarda nimete kavuþuyor. Demek ki, kapitalizmin liberalizmi istismar etmesi, adaletin iþ dünyasýnda sadece bir kelimeden ibaret olmasý, dijitalleþmenin her derde deva bir reçete olmadýðýný gösteriyor. 

FAKÝRÝN PARASIYLA ZENGÝNLEÞME DEVAM EDÝYOR
Tabii, Elon Musk gibi, hâkim durumunu kötüye kullanarak sade yatýrýmcýnýn üzerinden para kazanan insanlar da bu yeni "dijital dönemin" Batý ülkelerinde bile özlenen refah ve huzuru yaratmadýðýný gösterdi. Hâlâ "fakirin parasýyla zenginleþme prensibi" devam ediyor. Bunu dile getirdiðimiz zaman ise sosyal medyada saldýrýya uðruyor ve "boomer" yani yaþlý kuþak olmakla suçlanýyorsunuz! Özetle, dünden bugüne deðiþen bir þey yok. Ýnsanlýk adýna yapýlan önemli buluþlarý bir kenara koyuyorum elbette... 

SALK GÝBÝ SOYLU DUYGULARIN ÝNSANLARI BUGÜN YOK 
Bir anda zenginleþmenin son örneði, “Covid-19 aþýlarý” diyebilirim. Bundan 100 yýl önce çocuk felci aþýsýnýn formülünü dünyaya bedava veren Jonas Salk gibi soylu duygularýn insanlarý bugün yok. Herkes insanlarýn dehþetleri üzerinden milyarlarca dolar kazanma peþinde. Hayatýný bilime vermiþ olan insanlarýn, bir bakýyoruz ki, "Bir parlak fikir bulsam da zengin olsam" diyenlerden farklarý kalmamýþ. 

SONUÇ: Belirttiðim gibi, rasyonellik-ihtiyaç-vicdan-ahlâk-vefa gibi kavramlarýn eðilip bükülebildiði, farklý boyutlarda farklý anlamlarla ele alýndýðý bir sürecin içinden geçiyoruz. Referans noktasý kaybolduðu için savrulan, artýk tanýyamadýðýmýz dostlarýmýz ile yakýnlarýmýza belki de bu sebeple daha þefkâtli ve anlayýþlý davranmak zorundayýz. Hak vermek zorunda olmasak bile onlarý anlamalýyýz...

HER PAHALI ÜRÜN KATMA DEÐERLÝ MÝ?
Bir yandan hem dünyada hem Türkiye'de üretim maliyetleri ve TÜFE yükseliyor, diðer taraftan enflasyona en çok katkýyý yapan döviz kurlarýnda güçlü duruþ devam ediyor. Yani TL güçsüz... Dýþ ticaret hadleri, yani ithalat ile ihracat deðeri karþýlaþtýrmasýnda da iyi durumda deðiliz. Çok sayýda deðil, katma deðeri yüksek ihracat yapmak gerekiyor. 

Yurt Dýþý Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE), mayýsta aylýk yüzde 4,69; Yurt Ýçi Üretici Fiyat Endeksi (YÝ-ÜFE) %3,92 artýþ kaydetti. Bu da gösteriyor ki, yabancý girdi kullanan ihracatçýlar, düþük fiyat-yükselen maliyetlerin kýskacýnda. 1,5 dolar/kg seviyesindeki ortalama ihracat deðeri için iyi bir haber deðil bu geliþme... 
Aslýnda yüksek fiyat, her zaman yüksek kâr ya da yüksek katma deðer anlamýna gelmiyor. Önemli olan, hammaddeden nihai ürüne kadarki sürecin son aþamalarýnda daha yüksek deðerler ekleyebilmek. Bir baþka gerçek de þu; Teþvik sisteminden aslan payýný alan firmalar, nicelikte güçlü; ama bahsettiðim niteliðin uzaðýnda kalanlar. Siyasi sebeplerden dolayý bölgesel verilen teþvikler, doðal olarak yüksek eðitimli insan kaynaðýnýn ilk tercihi olmayan yatýrýmlara hitap ediyor. 

ARÝSTO’NUN DA DEDÝÐÝ GÝBÝ...
Tüm bu anlattýklarým, herkesin gözünün önünde cereyan ediyor. Ancak Aristo’nun da dediði gibi, kiþilerin parasal kazanç arzusu, kamu menfaatini görmelerine engel olur. Yaptýklarýnýn doðru olduðunu düþünürler. Bu doðaldýr. Kamudaki karar alýcýlar, þahsi menfaatlerin rekabet için önemli olduðunu unutmadan, toplum menfaatini gözetecek kararlarý almalý...