BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

KR�PTO VARLIKLARIN KONTROLÜ GERÇEKTE K�MDE?

1.07.2021
1327
facede

Sonu�lar� �zerinde kontrol imk�n�n�n olmad�� bir alana yat�r�m yaparak para kazanaca��n� d��nmek, d�nyada en �ok satan kitab�n yazar� Rhonda Byrne'in �nl� "The Secret-S�r"�ndaki, "Evren postac�s�na olumlu mesajlar g�nderin ve iyi d��n�n, iyi olsun" mottosuna inanmaktan farks�zd�r.

Son günlerde, özellikle gençler aras�ndaki en güncel konular�n ba��nda kripto paralar ve bunlara yap�lan yat�r�mlar geliyor. Bu nedenle öncelikle “para”n�n ne oldu�unu anlamak uygun olur. Günümüzde kullan�mda olan üç çe�it para var. Fiyat para (cebimizde ve cüzdan�m�zda olan), dijital para (banka hesab�nda oldu�unu varsayd��m�z) ve kripto para.

PARA, DÖRT ��LEVE SAH�P
�yi anla��lmas� gereken, paran�n dört i�leve sahip oldu�udur. Para al��veri�, birikim, ölçüm ve borç erteleme arac� olarak, dört amaçla kullan�l�r. Kripto paralar, paran�n sahip oldu�u bu dört i�levden ilk ikisini yerine getirir; ancak ölçüm ve borç erteleme arac� olamazlar. Kimse boyu belli olmayan (de�i�ken) bir nesneyle ölçüm yapmaz ve kimse, ödemesi kripto paraya dayal� 5 y�l vadeli bir mal veya mülk almaz. Yeni ve büyük iddialara sahip oldu�u için gençlerin de yeti�kinlerin de bu konudaki tuzaklar� bilmesinde yarar vard�r. Çünkü düzenlemesi (regulation) olmayan piyasalarda itibara (reputation) yat�r�m yap�l�r.

DEVLETTEN DÜZENLEME BEKLENMES�, AYRI B�R �RON�!
Yat�r�m kararlar�n�n güvenli�inden emin olmak esast�r. Bir kripto de�erin 40 karakterden olu�an bir kodla güvenli�ini sa�lamak, i�i teknoloji olanlar için bile kolay de�ildir. Bu kodun yaz�l� oldu�u cihaz�n hack’lenmesinin yar�m saat içinde yat�r�m�n s�f�rlanmas�yla sonuçlanmas�, konuyla ilgilenen herkesin bildi�i bir s�rd�r. Teknolojiye yak�n olmayanlar�n, arac�lar üzerinden yapt�� yat�r�mlar�n güvenli�i ise, tek anahtar� ba�kas�na teslim edilen bir kasan�n güvenli�i kadard�r.
Devletlerin ve merkezi sistemin d��nda bir seçenek olarak ç�kan kripto varl�klarda ya�anan doland�r�c�l�klardan sonra, bu i�le ilgilenenlerin devletten bir düzenleme beklemesi de ayr� bir ironi konusudur.

NEDEN YATIRILIR?
�nsanlar�n kripto paralara ve borsaya yat�r�m yapmas�n�n üç sebebi vard�r: Paraya çok ihtiyaç duymak, kolay para kazan�laca��na inanmak ve açgözlülük. �nsan beyninin ilkel mekanizmas� olan k�sa vadeye odakl� ve h�zl� tatmin pe�inde ko�an duygusal beyin (sistem I) bir öneriyle kar��la�t�� zaman “Ödülün boyu ne?” diye dü�ünür. Buna kar��l�k, riskleri hesaplayan ve uzun vadeye odakl� dü�ünen beyin (sistem II) “�htimal ne?” diye durum de�erlendirmesi yapar. Ama bu durumda hisseden beyin, dü�ünen beyni “Sen buna bir gerekçe uydur” diyerek davran��n�n kendi gözünde mant�kl� görünmesini sa�lar. Y�lba��nda verilen büyük ikramiyenin kendisine ç�kma ihtimalinin, ba��na y�ld�r�m dü�mesi kadar küçük bir ihtimal oldu�unu bildi�i halde Milli Piyango bileti almak, bu konuda örnektir!

DOLANDIRICILARIN TUZA�A DÜ�ÜRMES� ZOR DE��L
Bunlar�n d��nda, insan tabiat�n�n önemli bir özelli�i de “�yi �eylerin kendi ba��na, kötü �eylerin de ba�kalar�n�n ba��na gelece�i”ne inanmakt�r. �nsanlar�n “Öngörülebilir �ekilde ak�ld��” oldu�unu bilen güler yüzlü doland�r�c�lar�n, hem reklamlar hem de düzmece hikâyelerle insanlar� tuza�a dü�ürmesi zor olmaz.
Hiç �üphesiz, kolay yoldan para kazan�laca��na inanmak, sadece gençlere özgü de�ildir. Bu alanlara yat�r�m yapanlar�n ki�ilik özellikleri aç�s�ndan ihtiyatl�l�� (ölçülü davranma) dü�ük, iyimser ki�iler oldu�u ara�t�rmalarla saptanm��t�r.

“BEDAVA PEYN�R, FARE KAPANINDA BULUNUR”
Yasad�� bahis sitelerinin en yo�un kullan�ld�� ülkelerden biri Türkiye’dir. Bu siteler, insanlar�n zaaflar�n� istismar ederek, onlara çe�itli yemler sunarak ba�tan ç�karmaktad�r. Ailelerin örnek olarak ve medyadaki haberlerden, çevrelerinde meydana gelen olaylardan hareketle çocuklar�na bu sak�ncalar� anlatmalar� yerinde olur. Hisseden beynin k��k�rtmas�yla “dürtü temelli” kararlar�n insanlar� zor durumda b�rakt��n� örnekler üzerinden konu�mak yararl�d�r. Ayr�ca yeri geldikçe “zahmetsiz gözüken” kazanc�n çok kere tuzaklar içerdi�ini, ya�anm�� olaylardan hareketle kar��l�kl� sohbet �eklinde payla�mak uygundur. Halk aras�nda konu�ulan “bedava peynir fare kapan�nda bulunur” sözü bütünüyle gerçektir.

TÜRK�YE BORSASI DA KUMARHANEDEN FARKSIZ!
Twitter hesab�mdaki mesaj�ma verilen tepkilerden baz�lar�nda bir ölçüde hakl� olarak, yasad�� bahis siteleri ile kripto paralar� ayn� kefeye koymam�n hatal� oldu�u yaz�l�yd�. Ben özellikle Türkiye Borsas�’n�n da bir kumarhaneden çok farkl� olmad��n� dü�ünüyorum! Yat�r�mc�lar�n k�sa vadede kazanç bekledi�i, son derece s��, manipülasyona aç�k, birçok �irketin kârl�l��n�n s�f�ra yak�n oldu�u içinden geçti�imiz süreçte bile, endeksin sürekli yükselmesinin i�in do�as�na ayk�r� oldu�unu, i�in profesyonellerinin kendi aralar�ndaki ba�l�ca sohbet konusu olmas�ndan biliyorum. Sevgili Ege Cansen’in, “Doldur, bo�alt, keriz silkele” vecizesi, Türkiye Borsas�’n�n özetidir.

SONUÇ:
Hem gençlerin hem de yeti�kinlerin tasarruflar�n� birikimlere, birikimlerini güvenli yat�r�mlara dönü�türmek için finansal okuryazarl�klar�n� kazanmalar�n� ve bu konuda kendilerini geli�tirmek için her türlü platformdan yararlanmalar�n� öneririm. Foder, bu bo�lu�u doldurmak için çaba harcayan ve yay�nlar�yla toplumu ayd�nlatan bir kurulu�tur. Benzer �ekilde Moneye App’i, insanlar�n istek ve ihtiyaçlar� aras�ndaki fark� anlamalar�na ve küçük tasarruflarla birikim yapmalar�na imkân sa�layan çok ba�ar�l� bir uygulamad�r.