BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

DÜNYANIN �Y�LE�ME YOLCULU�UNDA YANILGILAR VE GERÇEKLER

1.03.2024
385
facede

Son zamanlarda gerek i� ortam�nda gerek sosyal ortamda bulundu�um b�t�n topluluklarda b�y�k bir karamsarl�k seziyorum. �zellikle meslek sahibi, iyi e�itimli, ya��tlar�n�n g�pta edece�i i�lerde �al��an gen� profesyonellerle birlikte oldu�um zaman karamsarl�klar�n�n derinli�ini ve �aresizliklerini g�zl�yorum."

Son zamanlarda gerek i� ortam�nda gerek sosyal ortamda bulundu�um bütün topluluklarda büyük bir karamsarl�k seziyorum. Özellikle meslek sahibi, iyi e�itimli, ya��tlar�n�n g�pta edece�i i�lerde çal��an genç profesyonellerle birlikte oldu�um zaman karamsarl�klar�n�n derinli�ini ve çaresizliklerini gözlüyorum. S�k yap�lan �aka tekrarlan�yor: “Bütün kötü �eyler bizim ku�a��n ba��na geldi. Ne kadar �anss�z�z, bir meteor çarpmas� eksik kald�. Bir de meteor çarpsa, biz de alt�n vuru�la dünyaya veda etsek.” Kendi bak�� aç�lar�ndan son derece emin olan bu gençleri bir tart��ma zemininde ikna etmeye çal��man�n gerçekçi olmayaca��n� biliyorum. Bu nedenlerle kat�l�mc�lara iki soruluk bir ödev vererek toplant� öncesinde dü�ünmelerini sa�l�yorum. Birinci soru: “1890 y�l�nda Osmanl� topra��nda veya Anadolu’da do�mu� olsayd�n�z neler ya�ard�n�z?” �kinci soru: “Ayn� y�lda bugün ya�amak istedi�iniz bir Avrupa ülkesinde do�mu� olsayd�n�z ne ya�ard�n�z?” Bu iki soruya haz�rlananlar sava�lar�, göçleri, salg�n hastal�klar�, toplu imhaya neden olan cephe sava�lar�n� hat�rlay�p, ya�anabilecekleri bugün olumsuz olarak gördükleri ko�ullarla k�yaslama �ans� buluyor ve �a��r�yorlar. Ayr�ca kendilerine 1920 y�l�nda ya�am süresinin sava� ve pandemi nedeniyle 35’ten 25’e dü�tü�ünü hat�rlat�yorum. Böylece zeki olanlar ikinci büyük sava�a kadar ya�ay�p da o zaman ölecek kadar bile �ansl� olamayacaklar�n� fark ediyor.

Dünyada iyiye gidenler

Genel alg�n�n ne ölçüde gerçe�i yans�tt��n� anlamak için verileri incelemenin do�ru olaca��n� dü�ündüm. Çünkü insan�n “öngörülebilir �ekilde ak�l d��” oldu�unu ortaya koyan Kahneman’�n Nobel Ödülü’nü, bu görü�ü kan�tlayarak ald��n� biliyorum. Bunun için çok say�da uluslararas� ödülün sahibi doktor, akademisyen ve sayg�n ara�t�rmac� Hans Rosling’in “Factfulness” kitab�ndaki verilere odakland�m. Bu de�erlendirme sonucunda dünyan�n kötüye gitti�i konusundaki yayg�n inanc�n; büyük veriyi ve temsil oran�n� göz ard� etmek, seçici alg�, rastlanma s�kl�� gibi belirli dü�ünce hatalar�ndan kaynakland��n� gördüm.

1800’de kölelik 195 ülkede yasalken, 2015’te sadece üç ülkede çe�itli biçimlerde yürürlükte. Kad�nlara oy hakk� veren ülke say�s� 1900’de sadece bir, bugünse 197 ülkenin 193’ünde kad�nlar oy kullan�yor. Okuryazar oran� 1800’de yüzde 10’dan, bugün yüzde 86’n�n üzerine ç�km��. Türkiye’de 1923’te yüzde 4 olan okuryazarl�k, günümüzde yüzde doksan�n üzerinde. K�z çocuklar�n�n okulla�ma oran� 1970’te yüzde 65 düzeyindeyken, bugün yüzde 90’� geçmi�. Bilimsel akademik yay�n say�s� 1900’de 1.000 ile s�n�rl�yken, 2016’da 2 milyon 550 bini geçmi�. Bir ya� alt�ndaki çocuklar�n a��lanma oran� 1980’de yüzde 22’den, 2016’da yüzde 88’e ula�m��. 0-5 ya� aras� çocuk ölümü 1800’de yüzde 44’ten 2016’da yüzde 4’e gerilemi�. Türkiye’de 0-5 ya� aras� çocuk ölümleri binde 17,7’den, 2020’de 10,7’ye dü�mü�. Bundan 30 y�l önce büyük bir tehdit olan HIV enfeksiyonuna bir milyon ki�ide rastlanma s�kl�� 549’dan, 2016’da 241’e dü�mü�. K�zam�k hastal��ndan ölüm s�f�ra inmi�. Ortalama ya�am beklentisi 1800’den 1935’e kadar sadece 4 y�l atm��, bugün ise 72. Açl�k ve yetersiz beslenme oran� 1970’te yüzde 28’ten, 2015’te yüzde 11’e gerilemi�. �lkel toplumlarda �iddet sonucu ölme s�kl�� yüzde 15, bugün bu oran 500 defa daha az. Moore Yasas�’n�n i�aret etti�i gibi elektronik alanda icatlar her y�l verimlili�i 2 kat�na ç�kar�yor, maliyetiyse yar�ya indiriyor.

Bu say�lar� bugün hala kötü sayanlar olabilir ancak daha kötü olan geçmi� sonuçlardan daha iyidir. Yukar�da s�ralad��m bütün verileri bu yönde yorumlamak, iyimser veya kötümser bak�� aç�s�yla de�il, gerçekçi perspektife yerle�tirmek nesnel aç�dan uygun olur.

Neden olumsuz a��r bas�yor?

Evrimsel psikoloji aç�s�ndan insan, hayatta kalmak için olumsuza ve tehlikeye duyarl�d�r. Habere konu olan “kan”, haberin okunmas�n� sa�lar. Ayr�ca dünyan�n kötüye gitti�i alg�s�n�n arkas�nda geçmi� haf�za kay�tlar�n�n olumsuzu tutma e�ilimi, medyan�n olumsuzluklar� seçici yay�nlar� ve iyiye gidi� oldu�unu söylemenin yanl�� olaca�� duygusu yatar. �nsanlar kendi tarihlerini ve ülke tarihlerini oldu�undan daha iyiymi� gibi hat�rlar. Bu nedenle medya için iyi haber, belirli bir konuda yava� bir iyile�me veya geli�me, haber niteli�i ta��maz. Benzer �ekilde s�k tekrarlanan kötü haberler olumsuz olaylar�n artt��n�n i�areti say�l�r.

Bütün bu geli�meleri belirtmekle birlikte harika ve pembe bir dünyada ya�ad��m�z� iddia etmiyorum. �yimserli�in iyi bir �ey olmad��n� her konu�mamda belirtirim. “Hayat�n Hakk�n� Vermek” kitab�mda iyimserlerin daha k�sa ya�ad��n� 80 y�ll�k bir kohort çal��maya dayanarak yazm��t�m. Dünyay� tehdit eden büyük riskler oldu�u konusunda hiç �üphem yok. Di�er taraftan birlikte oldu�um genç profesyoneller, Türkiye’de ya�ayan ya��tlar�na k�yasla ne kadar �ansl� olduklar�n�n fark�nda de�iller. Bugün Türkiye’de ya�ayan insanlar�n yar�s�ndan ço�u bu insanlar�n sahip olduklar� sorunlar� hayal bile edemez, di�er yar�s�n�n da önemli bölümü, bu sorunlara sahip olmaya can atar.

Sonuç

Sadece olumluya odaklanal�m ve kötüleri görmezden gelerek, hayal içinde pembe bir dünyada ya�ayal�m” demek istemiyorum ve amac�m kesinlikle iyimserli�i te�vik etmek de�il. Ancak sahip olduklar�m�z� fark etmek, çevremizde güzellikleri ve olumlu olanlar� görmenin ve bunlar� dile getirmenin, yanl�� ve kötü olanlar� düzeltmek için güç ve cesaret verece�ini hat�rlatmak istiyorum. Kapal� bir havada uça�a bindi�imizde kasvetli ortam bizi bunalt�r ancak bulutun üstüne yükseldi�imizde güne�in ayd�nlatt�� parlak dünyay� görürüz. Enerjimizi de�i�tiremeyece�imiz konulara de�il, de�i�tireceklerimize çevirmek, güne�inin alt�nda ya�ad��m�z dünyan�n sundu�u f�rsatlar� görmemize imkan verecek ve ho�nut olmad�klar�m�z� da de�i�tirmek için elimizdekilerden yola ç�karak sorumluluk almam�z gerekti�ini bize hat�rlatacakt�r.