BU ÝÞTE TEMELDEN BÝR TUHAFLIK VAR

• 1.02.2024
• 360
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Prof. Dr. Emre ALKÝN

Daha önceki Merkez Bankasý yönetimi uluslararasý kuruluþlarla bu kadar yakýn temasta deðildi ve ne yapacaðýný içeriden öðrenmek mümkün deðildi. Dolayýsýyla þu anki yönetimin iletiþimi biraz da aþýrý þekilde açýk tutmasý nedeniyle, yerli ve yabancý bankalarýn analistlerinin tahminleri isabetli olmaya baþladý.

Uluslararasý kurumlarýn açýkladýðý bazý raporlar Türkiye ekonomisini doðru okuyup okumadýklarý konusunda bende þüphe uyandýrýyor. Sanýyorum bu kuruluþlarda çalýþan analistler Türkiye’deki meslektaþlarýyla haberleþiyorlar ki, “Faizleri yüzde 45’e çýkarýn yeter, hatta yaz aylarýnda indirmeye baþlayabilirsiniz” þeklinde açýklama yapýyorlar. Aslýna bakýlýrsa kamuoyuna da yansýyan olumsuzluklara raðmen hem içeriden hem dýþarýdan Merkez Bankasý’na verilen desteðin birkaç nedeni var:

NEDEN DESTEK VERÝLÝYOR?

- Daha önceki Merkez Bankasý yönetimi uluslararasý kuruluþlarla bu kadar yakýn temasta deðildi ve ne yapacaðýný içeriden öðrenmek mümkün deðildi. Dolayýsýyla þu anki yönetimin iletiþimi biraz da aþýrý þekilde açýk tutmasý nedeniyle, yerli ve yabancý bankalarýn analistlerinin tahminleri isabetli olmaya baþladý. Çünkü içeriden aldýklarý bilgiyi paylaþýyorlar. Onlarý müþterileri nezdinde, Merkez Bankasý da piyasa nezdinde itibar biriktiriyor, yabancýlarýn gözüne giriyor.

- Merkez Bankasý aralarýnda Türkiye’deki basýn kuruluþlarýnýn da sahipleri olan ve yurt dýþýndan finansman saðlayan büyük iþ insanlarýnýn borçlanma maliyetlerini azaltýrken, bir önceki yönetim gibi para hareketlerini kýsýtlamadýðý için takdir topluyor. Büyük iþ insanlarý bu yönetimin gitmesini istemiyor. Gaye Erkan’a yönelik iddialarý paylaþmayýp sadece cevabýný paylaþmalarý bunu kanýtlýyor.

Ýlk atandýklarýnda liberal ekonomistler tarafýndan da destek gören ekibin, özel sektörle yaptýðý görüþmeler ve gerçekleþen iletiþim kazalarýndan sonra kredi kaybettikleri gözüküyor. Dolayýsýyla ekonomi yönetiminde bir þeylerin ters gittiðini ve bir anda deðiþiklik olabileceðine dair intibanýn arttýðýný söyleyebiliriz.

BEKLENMEDÝK DEÐÝÞÝM OLMAZ

Açýkçasý son geliþmelerden sonra ekonomi kurmaylarý içinde beklenmedik bir deðiþikliðin gerçekleþeceðini beklemiyorum. Deðiþiklik olsa bile bu durumun döviz kurlarý ve piyasalar üzerinde çok ciddi ve kalýcý bir olumsuz tesir yaratacaðýna inanmýyorum. Ancak, dýþarýdan bakanlar için istikrarsýz görüntünün devam ettiði algýsý oluþacaktýr ki, yeni atanacaklar varsa doðru isimlerden seçilmesiyle bunun da üstesinden gelinebilir.

Maalesef, tam olarak tanýmadýðýmýz halde ayný mekanlarda dolaþtýðýmýz bazý kiþileri “yetkin” sayma alýþkanlýðýndan bir türlü kurtulamadýðýmýz için atanmada þekilcilik devam edecek. Baþka yerde olsa baþarýlý olacak ya da baþarýsýzlýðý göreceli az sayýda kiþiye zarar verecek kiþileri, oldukça zor görevlerde harcamaya devam ediyoruz. Altýndan kalkamayacaklarý görevlere heves eden insan sayýsý da az deðil. “O yaptýðýna göre ben haydi haydi yaparým” diyerek balýklama dalýyorlar. Hem ülkeye hem onlara yazýk oluyor.

Eldeki parayý ne yapacaðým?
Merkez Bankasý’nýn beklenen faiz kararýndan sonra yaptýðý açýklama bize gösteriyor ki, faiz bu seviyede bir süre kalacak. Ancak politika faizi yükselirken mevduat faizinin düþüþü engelleniyor. Vatandaþlar da yarýn daha pahalý olmasý beklenen mal veya hizmetleri bugünden satýn alarak tasarruf etmeye çalýþýyor. Mevduat faizinin bu seviyesi tüketimden caydýrmýyor. Bu durum fiyatlama davranýþlarýnda bozulmanýn devamýný saðlayacak. Doðal olarak, TÜFE yüksek kalmaya devam edecek.

Hal böyleyken, bu yýl enflasyonun yüzde 45’ten aþaðýda olmasý imkan dahilinde gözükmüyor. Þu anki politika faizi en iyi ihtimalle sýfýr reel faiz anlamýna geliyor. Yýlýn baþýnda mevduat faizleri bu seviyenin altýnda olduðu için tasarruf sahipleri enflasyon karþýsýnda mutlaka yenik düþecekl Yavaþ yavaþ yükselsin diye müdahale edilen dövizden alýp kenara koymalarý, altýn almalarý, hisse senedi ya da gayrimenkule yönelmeleri doðal. Gün geçmiyor ki “Paramýz eriyor ne yapalým?” diye soru soran olmasýn.

TASARRUFLAR ERÝYÝNCE

Türkiye’de zaten tasarruf edebilen insan sayýsý oldukça azken bir de tasarruflarýn enflasyon karþýsýnda erimesine yol açan para politikasý nedeniyle vatandaþlarýn tüketime yönelmesi, “baþarý” olarak adlandýrýlacak bir durum deðil. Bu arada kredi faizlerinin bu yüksek seviyesine raðmen ev ya da otomobil almak isteyenler de var. Onlara hemen þunu söylüyorum: “Kredi vadesinin yarýsýna geldiðinizde satýn aldýðýnýz malýn deðerinin katlandýðýnýz meþakkate deðecek kadar artacaðýna inanýyor musunuz?”

Yani 10 yýllýk kredinin 5 yýlý dolduðunda anapara ve faiz ödemesi toplamýyla taþýnýr ya da taþýnmaz malýn deðerini karþýlaþtýrdýðýnýzda ne göreceklerini soruyorum. Bu soruyu elindeki dövizle yatýrýma kalkýþanlar için de soruyorum. Kredi faizlerinin bu seviyesinden tasarruflarý da ekleyerek yapýlan yatýrýmlar sizi ileride tatmin edecek mi? Maalesef birçok kiþi, nakitte bekledikleri zaman tasarruflarýnýn eridiðini gördükçe üzülüyor ve piþman olacaklarý yatýrýmlara kalkýþýyor. Bu durumda insanlarýn nasýl yaþadýðýna göz gezdirmekte fayda var: Türkiye’deki iþletmelerin büyük bir kýsmý 10 kiþiden az insan çalýþtýran aile iþletmeleri. Hatta bunlarýn çok büyük kýsmý 4 kiþiden az insan çalýþtýrýyor. Yani iþletmenin parasý ailenin parasý, ailenin parasý iþletmenin parasý. Yaptýklarý iþlerden kazandýklarý paralarý ve varlýklarý doðru þekilde deðerlendirmek istiyorlar ki iþler büyüsün. Þirket sahibi olmayýp bir kenara para atmýþ olanlar da var. Elbette onlar da tedirgin, çünkü gelecekte kimsenin eline bakmak istemiyorlar. Tasarruflarý yaþlýlýkta onlara yetsin diye bazý yatýrýmlara giriyorlar. Ev almak kolay deðil, fiyatlar orta gelirli bir ailenin gücünün üzerine çýktý. Otomobil alarak da tasarruf etme devri geride kaldý. Bir çýlgýnlýktý o, þimdi ortalýk sakinleþti.

NASIL BÝR HAYAT?

Eldeki tasarrufla bir yatýrým kararý almadan önce herkesin kendisine þu soruyu sormasý gerekiyor: “Nasýl bir hayat yaþamak istiyorum?” Yani tabiatý güzel bir yerden ev alýp ya da ev yapmak için bir arazi alýp ömrünüzün geri kalanýný burada geçirmek mi istiyorsunuz? Yoksa dünyayý keþfetmek için sýrtýnýza çantanýzý almayý mý? Her ikisini birden yapmak için þu ana kadar ciddi miktarda tasarrufa sahip olmanýz gerekirdi. Maaþ ya da ücretle bunu saðlamak, harcamalardan arta kalan parayla bunu yapmak mümkün deðil. Eðer hayatýnýzýn geri kalanýný bir yerde çakýlý þekilde geçirmek istemiyorsanýz, gelir kaynaklarýný çeþitlemeniz gerekir. Maaþ ya da ücretli çalýþýyor olsanýz bile, kabiliyetleriniz ve bilginizi paraya çevirecek bazý üretimleri gerçekleþtirmeniz gerekiyor. Böylelikle hem çevrenizi geniþletmiþ olur, fýrsatlarý keþfedecek þekilde ufkunuzu geniþletirsiniz. Bu ayný zamanda son nefesinize kadar hareketli kalmak anlamýna geliyor ki, hiç de kötü deðil.

Eldeki parayý deðerlendirirken bugün ve gelecekteki hayat tarzýnýza göre karar verin. Her güzellik bir arada olmaz, dolayýsýyla önceliklendirme yapýn. Baþkalarýnýn yaptýklarýna özenmeyin, sizi mutlu edecek ve zora sokmayacak yatýrýmlara giriþin. Beþ dakika sonra ne olacaðý belli olmayan dünyada, keyfini çýkarmadan yaþamaya kalkmayýn. Yaradan herkese kazandýðýný keyifle harcamayý nasip etsin.