OLUMSUZ DUYGULAR SARMALINDA BÝR DÜNYA ve DAHA DA NEGATÝF AYRIÞMIÞ TÜRKÝYE

• 1.11.2022
• 1773
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Canan Ercan Çelik

Dünyanýn önde gelen araþtýrma kuruluþlarýndan Gallup'un 122 ülkede gerçekleþtirdiði ve 2006 yýlýndan beri düzenli olarak yayýnladýðý 2021 yýlý 'Küresel Duygular Raporu' (Global Emotions Report) dünya genelinde daha endiþeli, daha stresli, daha üzgün ve öfkeli olduðumuzu gösteriyor.

Son 15 yýlda her sene olumsuz duygu deneyimlerimiz artarken, 2021’de pandeminin en yoðun yaþandýðý ve endeksin tepe noktasýnýn görüldüðü 2020 yýlý endeksi dahi aþýlmýþ durumda (32>33). Yetmezmiþ gibi küresel olumlu duygu deneyimleri endeksinde de ilk kez düþüþ gözlenmiþ (71 > 69).

Araþtýrmada dünya nüfusunun %42’sinin endiþeli, % 41’inin stresli olduðu, neredeyse her 3 kiþiden birisi üzüntü içindeyken, her 4 kiþiden birisinin öfkeli olduðu tespit edilmiþ.

Nedense GSMH, büyüme oranlarýna bakmak olaðan da, halimiz nice, nasýl gidiyor diye sormak lüks gibi. Halbuki, duygular resmi çok daha derinlikli ve net görmemizi saðlýyor. Örneðin, Afganistan’daki olumlu duygu erozyonu ve olumsuz duygu sýçramasý durumu tam kalbinden okumamýzý saðlýyor. Ýyi olma halimizdeki farklýlýklar ve eþitsizlik gelir daðýlýmý adaletsizliðinden çok daha öte bir boyut barýndýrýyor. 2021 bu açýdan da bugüne kadar ki en derin farklýlýðýn yaþandýðý yýl. Ýyi olma hali kiþinin saðlýðýnýn yerinde olduðu, sevdiði bir iþte çalýþtýðý, kaldýrýlabilir mali sorunlarla karþýlaþtýðý, geliþmiþ bir toplumun parçasý olduðu ve çevresinde baþý sýkýþtýðýnda baþvurabileceði sevdiði insanlarýn yer aldýðý bir bütünlüðü ifade ediyor. Bu bütünü en üst seviyede hayata geçiren %20’nin ortalama yaþam deðerlendirmesi 8.9 iken, yaþantým berbat diyen diðer uçtaki %20 1.2 lik bir skorla hayatýný tanýmlayabiliyor. Arada ki 7.7 puanlýk fark ise araþtýrmanýn baþladýðý dönemde 5.8, ortalama tavan ve taban yaþam deðerlendirmeleri ise sýrasýyla 8.3 ve 2.5 imiþ. Sözün özü, iyi olma hali ve mutlulukta da giderek adaletsiz bu dünya.

Keþke, ülkemiz özelinde durum göreceli olarak daha iç açýcý diyebilseydik. Tam aksine tablo vahim. 2021 de, Türkiye olumsuz duygular endeksinde 2017’den beri asimetrik bir artýþla sondan 6 sýraya yerleþmiþ durumda; Afganistan, Lübnan, Irak, Sierra Leone, Ürdün’den sonra geliyor. Daha da ötesinde, öfkede Lübnan’dan sonra sondan 2., üzüntüde ise Lübnan ve Afganistan’dan sonra sondan 3. konumda. Olumlu duygularý deneyimlemekte de farklý deðiliz. Mutlu hissetmekte 120., gülümsemekte ise 121. sýradayýz.

Ýyi olmadýðýmýzý biliyorduk da, diðer ülkelere kýyasla bu denli negatif ayrýþýp, dibe vurduðumuzu algýlamýyorduk doðrusu. Sarstý bu tablo. Yoksa çoðumuz her gün benzer deneyimlerden geçmiyor muyuz? Bu gergin, mutsuz, öfkeli insanlar denizinde orantýsýz þiddet, fevrilik, tahammülsüzlük, neþesini, birlik olma halini kaybetmiþlik, güvensizlik içinde var olmaya çalýþmýyor muyuz ? Kadýna þiddetin, çocuklara ihmal ve istismarýn, sokak hayvanlarýna eziyetin arttýðýný, çevremize, doðaya verdiðimiz zararlarýn boyutunu, en temel haklarýn, bireye saygýnýn, birlikte yaþama kültürünün günbegün zedelendiðini, görmüyor muyuz? Galiba görüyoruz da, ‘normalleþtirme’ gibi eþsiz bir marifet geliþtirerek dayanmaya çalýþýyoruz, dönüþtürmeye deðil.

Bu konuda, Gazete Oksijen’e röpörtaj veren ve Gallup raporunu yorumlayan Sabancý Üniversitesi Sosyal Psikoloji Profesörü Nebi Sümer mutsuzluðumuzdaki kýrýlým yýlýnýn 2017-2018 olarak görüldüðünü ve çok faktörlü bir etki aðýnda asýl etkinin içeriden kaynaklandýðýný belirtiyor. Gallup da bunu görmüþ ve son raporunda “Türkiye’de ne oldu böyle?” diye bir paragraf yazmýþ.

Bu dönemdeki, sistem deðiþimin genel bir duygusal negatif iklim yarattýðýný ve toplumda ‘kendini kötü hissetme’ halinin giderek baskýn hale geldiðinin altýný çiziyor. Ve ekliyor :

‘Bu kendini kötü hissetme hali, bizim bakýþýmýzý, algýmýzý, iliþkilerimizi, aldýðýmýz kararlarý derinden etkiliyor. Tabii ki bunun baþka dinamikleri de var ama belirleyici olan genel atmosferin olumsuz ve çatýþmalý olmasý. Bu olumsuz atmosferin beslediði iki belirgin duygu var. Biri güvensizlik, diðeri dýþlanmýþlýk. 33 OECD ülkesi arasýnda güvensizlikte en altlarda, 30’uncu sýradayýz. Türkiye’de baþkasýna güvenenlerin oraný yüzde 14. Bizden sonra yüzde 13 ile Malezya geliyor, en sonda ise yüzde 11 ile Brezilya var. Bu da doðal. Çünkü özellikle duygusal politik kutuplaþmanýn yüksek olduðu toplumlarda güvensizlik ve dýþlanmýþlýk hissi yüksektir. Özellikle politik iklim çok çatýþmalýysa belli gruplarda bu çok öne çýkýyor.’ “Türkiye’deki gerginlik saðýn daha da saða kaymasýndan, katýlaþmasýndan ya da katýlaþtýrýlmasýndan kaynaklanýyor. Bu, toplumdaki kutuplaþmayý ve mahalle baskýsýný artýrýyor”

Bütün bu dinamiklerin zaman içinde katlamalý etkileri de olduðunu ve Türkiye’de mutsuzluðun çok parametreli olarak derinleþtiðini de belirtiyor Prof. Sümer. Katlamalý etkileri ise:

m Karar mekanizmalarýnýn homojenleþmesi, demokrasi endeksinde, özellikle ifade özgürlüðünde çok geriye düþmemiz, insanlarýn kendilerini ifade edebilecekleri palyatif kanallarýn bile kapatýlmýþ olmasý, kendi iç gruplarýnda sosyal medyaya sýkýþmýþ hale gelmeleri

m Artan duygusal politik kutuplaþma

m Derinleþen genç iþsizliði. eðitimin tüm toplumu birleþtiren bir deðer, ortaklaþmýþ sýnýf atlama hayalinden giderek çýkmasý

þeklinde özetleyerek, yaþama  bakýþ açýmýzý, deðerlendirmemizi tanýmlayan diðer  etmenler olarak ortaya koyuyor. Ekonomik olumsuzluklarýn, gelecek endiþesi, belirsizlik, umutsuzluk vb  faktörlerin bir araya gelerek toplumdaki kendini kötü hissetme halini pekiþtirdiðini ve olumsuz duygusal iklim maalesef dominant iklim haline geldiðini açýklýyor. Çarpýcý da bir söylemi var.

Artýk sokaða çýkýnca gökteki kuþu deðil, yerdeki çöpü görüyoruz

Bu iklim, olumsuz duygularýn baskýnlýðý, hayatý bu perspektifle kavrama ve karþýlamanýn bizlere  biliþsel, zihinsel ve davranýþsal olarak büyük çapta zarar verdiði bir gerçek. Hayal ettiðimiz ülke bu deðil, hak ettiðimiz de. 100. Cumhuriyet yýlýnda baþka bir hikaye yazmanýn zamaný gelmedi mi?

"Çaðdaþ bir Cumhuriyet kurmak demek, milletin insanca yaþamasýný bilmesi, insanca yaþamanýn neye baðlý olduðunu öðrenmesi demektir." Mustafa Kemal AtatÜrk - 1931