TÜM HESABINIZI SEÇÝMDEN SONRAKÝ KURA VE ENFLASYONA GÖRE YAPIN

• 1.03.2024
• 376
• Twitter'da Paylaþ
• facede

Prof. Dr. Emre ALKÝN

Merkez Bankasý'nýn döviz kurlarýný enflasyonun gerisinde tutma çabalarý devam ederken 10 milyar dolar daha rezervlerden kaybettiði görülüyor. Herkesin aklýnda þu soru var: "Seçimlerden sonra bu politika devam edecek mi?"

Aslýna bakýlýrsa enflasyon belasýndan kurtulmak için sadece dövizi tutmak ve politika faizini yükseltmek yetmiyor. Bunun yanýnda kamunun harcamasýný reel olarak negatife indirmesi yani yavaþlamasý, diðer yandan mega projelerin müteahhitlerine yapýlan ödemelerin bir süre durdurulmasý, vergi oranlarýnýn zaruri mal ve hizmetlerde geriye çekilmesi gerekiyor. Bunlarýn yanýna etkin piyasa denetimi de lazým tabii. Gümrük alanlarýndaki haksýzca alýnan maliyetler perakende piyasasýnda üreticiyi maðdur eden “raf kirasý” veya “mezara kadar vade” uygulamalarýna sýnýrlamalar getirilmeli.

Mega projeler ve dev inþaatlar yapmak, devasa binalar dikmek kolay. Bu yapýlarý idame ettirmek için yapýlan masraflar büyük bir fire yaratýyor. Kamudan kâr etmesi beklenmiyor ama verimlilik ve etkinlik bekleniyor. Belediyelerden bakanlýklara, baþkanlýklardan özerk kurumlara kadar sürekli personel artýþý gerektiren þekilde bir geniþleme hareketi var. Dolayýsýyla muazzam bir tüketim ortaya çýkýyor. Bunun enflasyonist etkisi bir yana, söz konusu harcamalarý finanse etmek için vergilerin yükseltilmesi ve bankalara zorla tahvil aldýrýlmasý, fiyatlama davranýþlarýnda bozulmayý da peþinde getiriyor. Sonra da enflasyonun yurt dýþý kaynaklý olduðunu iddia ediyoruz. Halbuki kendi ellerimizle artýrýyoruz.

ENFLASYON NEDEN MÝ YÜKSEK?

Oldukça masraflý bir personel yönetimi var. Binalar, araçlar, yan haklar, iaþe ve temsil ödemeleri yan yana geldiðinde milyarlarca dolarlýk bir fatura ortaya çýkýyor. Zaten bütçe kalemlerinde bunu görüyoruz. Ayrýca kurlarý serbest býrakmamak için KKM’yi icat etmemizle ortaya çýkan faturayý da unutmayalým. Bir de üzerine bize ait olan ve olmayan dövizleri rezervlerden satmanýn faturasýný da ekleyelim. Tüm bunlar enflasyonun neden yüksek seyrettiðini bize gösteriyor. Bu durumun üzerini örtmek için TÜÝK’in sürekli hesaplama tekniðini deðiþtirmesi bizi bambaþka boyutlara taþýdý. Türkiye Ekonomisi’nin tam olarak ne durumda olduðunu bilmediðimiz için güven kalmadý. OVP’de öngörülen TÜFE’nin üzerinde yapýlan ücret zamlarýyla meselenin sebepleriyle deðil sonuçlarýyla ilgilendiðimizi gösterdi.

SONUÇ DEÐÝÞMEYECEK

Özel sektörün önemli bir kýsmý da böyle. Kendi hatalarýndan dolayý ortaya çýkan faturayý baþkalarýna ödetmek istiyorlar sürekli. Bu sebeple sürekli olarak ya dýþ ticaret rejiminde ya da vergi uygulamalarýnda kendi lehlerine güzellik istiyorlar. Ellerinde fýrsat varken herkesin lehine olacak düzenlemeleri talep etmedikleri için bugün yaþadýklarý “bumerang etkisini” hafifletmeye çalýþýyorlar. Bir milyon dolardan 100 milyon dolara çabuk ulaþtýklarý için dönümlerce tesis, binlerce iþçi çalýþtýrmanýn ne büyük bir liyakat istediðini daha yeni yeni anlýyorlar. Ancak sermaye birikimleri zayýf olduðundan yurt dýþýndan borçlanma maliyetlerini düþürecek kim varsa ya da ne varsa koþulsuz destek vermek zorunda hissediyorlar.

Açýkçasý þu anki ekonomi yönetimiyle eskisi arasýnda yöntem açýsýndan pek az farklýlýk var. Yine rezervlerden satýþ yapýlýyor, yine sade vatandaþa eziyet var. Ancak söylemler daha güzel veya azýcýk daha gerçekçi, yurt dýþýndan borçlanma maliyeti düþüyor diye, sesi yüksek çýkanlar ve piyasa aktörleri destek veriyor. Üzülerek söylemeliyim ki sonuç deðiþmeyecek. Bu geliþmelere alýþtýðýmýz için her yeni duruma adapte olmaya çalýþacaðýz.

Tüm hesaplarýmýzý seçimlerden sonra yükselme ihtimali olan kur ve enflasyona göre yapmalýyýz. Böylelikle beklediðimiz kadar olumsuz geliþmeler olmasa bile aldýðýmýz pozisyonlar kurumlarýmýza fayda getirecektir.

Mesele dolara koþmak deðil, tl’den kaçmak

Bir ülkeye dýþardan bakanlar ve ülkenin içinde yaþayanlarýn algýsý olumsuza dönmüþse doðal olarak söz konusu ülkenin parasýndan kurtulmak isterler. Ana sebepleri þöyle sýralayabiliriz:

- Öngörüsüzlük baþlamýþtýr

- Siyaset karýþýktýr

- Diplomasi sýkýntýlýdýr

- Baðýmsýz karar almasý gereken kurumlar özerklikten uzaklaþmýþtýr

- Yatýrým ortamý güven vermiyordur

- Rekabet ortamý ve piyasa ekonomisinden uzaklaþýlmýþtýr

- Bazý kararlar “keyfi” görüntü veriyordur

Buraya kadar para politikasýndan ve kamu maliyesinden bahsetmedik. Çünkü bunlar yukarýdaki maddelerle alakalý sorunlarýn devamý niteliðinde. Bilim ve pratikle alýnmasý gereken kararlara siyasi tercihler karýþmýþsa zaten iktisadi rasyonelden çýkýlmýþtýr. Yani, ekonomik kararlar hakim olan yaklaþýmýn sonucudur, sebebi deðil. Bunu anladýðýmýz zaman, ulusal paranýn deðerinin ekonomideki teknik yaklaþýmlarla deðiþmediðini, iþin temelinde sosyal ve siyasal yaþamdaki tecrübelerin neticesinde deðiþtiðini kavrayabiliriz.

Yukarýda saydýðým maddeleri belirli ölçülerde tecrübe ettiðimiz malum. Bunlardan dolayý TL’den kaçmaya karar vermiþ olanlarý beklenen enflasyondan daha düþük faiz uygulayarak döviz almaya teþvik eden bir para politikasý var. Ayrýca, döviz kurlarýný tutmaya çalýþtýkça vatandaþ daha fazla dolara yöneliyor. Piyasada serbestçe belirlenmiþ olsa bu kadar hareketlilik olmayacak.

ÝCRAAT DEÐÝÞTÝ MÝ?

Bazý meslektaþlarýmýzýn “seçimden sonra dolarýn yükselmesi için sebep yok” diye yorum yazmadan yukarýda bahsettiklerimi düþünmek gerekiyor. Çünkü mesele seçim deðil. Seçim olsun ya da olmasýn döviz yükselmeye devam ediyor. Ancak her seçimden önce çok yükselmesin diye çaba verildiði için döviz kurlarý ile ilgili söz konusu beklenti oluþuyor.

Eðer serbest piyasaya saygý göstermiþ ve kurlar yükselmesin diye milyarlarca dolarý rezervlerden satmamýþ olsaydýk bugün bunlardan hiç bahsetmeyecektik. Faizlerin piyasa þartlarýnda belirlenmesine müdahale edip enflasyonla baðýný koparmasaydýk, bugün bu kadar yüksek faizleri telaffuz etmeyecektik. “Rasyonel Politikalara geri dönmek lazým” demiþti Bakan Þimþek. Geride býraktýðýmýz 8 ayda, söylemlerin bazýlarý rasyonel olduðu için umutlananlar oldu mutlaka. Ancak icraat pek deðiþmedi.

Merkez Bankasý yönetimi bugün de rezervlerden satýyor, bugün de dövizi yani TL’yi kontrol ediyor, bugün de yapýlmasý gerekenleri taksit taksit yapýyor. Hadi bu yaptýklarý. Bir de yapmadýklarýna bakalým. “Elimizden gelen bu ama kamu maliyesi bu kadar geniþlerken parayý sýkýlaþtýrmak bir iþe yaramaz” diyemiyor. Ýhracatçýya “kur seviyesinden medet ummayýn” diyor ama “kur seviyesinin müsebbibi biziz, çünkü kontrol ediyoruz” diyemiyor. “Göreve geçen yaz geldik ama faizleri çok yavaþ artýrdýðýmýz için hata yaptýk” diyemiyor. (Fed Baþkaný bunu söyledi mesela)

Dolayýsýyla, kendilerinden büyük bir beklenti içine girmediðim için bana sitem etmesinler.

Þunu iyi bilmeliyiz: Yapýlmasý gerekeni yapmayýp, söylenmesi gerekeni söylemeyince, eleþtirdiðimiz ne varsa onun parçasý haline geliriz.